Page 240 - 47-2
P. 240
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๗ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม–สิิงหาคม ๒๕๖๕
230 จากตราตำาแหน่่งสู่่่เคร่�องหมายราชการ
สู่ำาน่ักน่ายกรัฐมน่ตรี ใน่ประกาศสำาน่้กน่ายกร้ฐมัน่ตรีเร่�องกำาหน่ดีภาพเคัร่�องหมัายราช้การ
ของสำาน่้กน่ายกร้ฐมัน่ตรี เมั่�อ พ.ศ. ๒๔๘๒ กำาหน่ดีว่าเป็น่รูปกลมั ลายกลางเป็น่รูปร้ฐธรรมันู่ญมัีร้ศมัี
ประดีิษฐาน่อยู่บน่พาน่ ๒ ช้้�น่เหน่่อต้�ง มัีรูปราช้สีห์ก้บคัช้สีห์ย่น่อยู่ใน่ที่่าเผ่่น่ ห้น่หน่้าเข้าหาก้น่อยู่ ๒ ข้าง
(ราช้กิจจานุ่เบกษา เล่มั ๕๖, ๒๔๘๒ : ๒๓๗๑) ตราราช้สีห์และคัช้สีห์ดี้งกล่าวจึงมัีน่้ยถึึงการเฝ่้า
ร้กษาร้ฐธรรมันู่ญ อน่ึ�ง ราช้สีห์และคัช้สีห์น่้�น่เคัยเป็น่ตราตำาแหน่่งอ้คัรมัหาเสน่าบดีี ๒ ตำาแหน่่ง
คั่อ สมัุหน่ายกและสมัุหพระกลาโหมั มัาต้�งแต่สมั้ยอยุธยาและเคัยเป็น่ตราตำาแหน่่งเสน่าบดีีกระที่รวง
มัหาดีไที่ยและกระที่รวงกลาโหมัต้�งแต่ร้ช้สมั้ยพระบาที่สมัเดี็จพระจุลจอมัเกล้าเจ้าอยู่ห้วอยู่ใน่
ตราตำาแหน่่งน่ายกร้ฐมัน่ตรี ซึ่ึ�งลายกลางเป็น่รูปร้ฐธรรมันู่ญมัีร้ศมัี ประดีิษฐาน่อยู่บน่พาน่ ๒ ช้้�น่
เหน่่อต้�งมัีรูปราช้สีห์ก้บคัช้สีห์ย่น่ใน่ที่่าเผ่่น่ห้น่หน่้าเข้าหาก้น่ดี้งกล่าวมัาแล้ว ซึ่ึ�งตราตำาแหน่่ง
น่ายกร้ฐมัน่ตรีน่ี�ประกาศใช้้ก่อน่มัีพระราช้บ้ญญ้ติเคัร่�องหมัายราช้การ พุที่ธศ้กราช้ ๒๔๘๒ และ
การกำาหน่ดีเคัร่�องหมัายราช้การของสำาน่้กน่ายกร้ฐมัน่ตรีโดียเป็น่ตราแบบเดีียวก้น่
กระทรวงมหาดีไทย ใช้้ตราราช้สีห์เป็น่ตราประจำากระที่รวง โดียมัีที่ี�มัาจากตราตำาแหน่่ง
สมัุหน่ายก แน่วคัิดีใน่การน่ำาราช้สีห์ซึ่ึ�งเป็น่ส้ตว์หิมัพาน่ต์มัาใช้้เป็น่เคัร่�องหมัายใน่ตราตำาแหน่่งต้�งแต่
สมั้ยอยุธยาน่้�น่ พบว่าใน่ไตรภูมัิโลกวิน่ิจฉ้ยกถึา ระบุดี้วยว่า “ฝู่งส้ตว์จตุบาที่น่้�น่ ต้�งไกรสรราช้สีห์
ให้เป็น่พญา...ข้อซึ่ึ�งว่าไกรสรสีหราช้เป็น่พญาแห่งสรรพจตุบาที่น่้�น่ ว่าดี้วยสามัารถึเป็น่อ้คัรราช้าธิราช้
ประเสริฐกว่าพญาส้ตว์ที่้�งปวง” (กรมัศิลปากร, ๒๕๒๐ : ๒๕๐)
ส่วน่ไตรภั่มิกถาฉบับถอดีความ กล่าวถึึงราช้สีห์ซึ่ึ�งเป็น่ส้ตว์หิมัพาน่ต์ว่า มัี ๔ ประเภที่ คั่อ
“ติณสู่ีหะ กาฬสู่ีหะ ปััณฑุุรสู่ีหะ และไกรสู่รสู่ีหะ ประเภที่แรก คั่อ ติณสู่ีหะน่้�น่มัีขน่สีหมั่น่เหมั่อน่
สีปีกน่กเขา กิน่หญ้าเป็น่อาหาร ประเภที่ที่ี� ๒ กาฬสู่ีหะน่้�น่มัีขน่สีดีำาเหมั่อน่ว้วดีำา กิน่หญ้าเป็น่อาหาร
ประเภที่ที่ี� ๓ ปััณฑุุรสู่ีหะ มัีขน่สีเหล่องเหมั่อน่สีใบไมั้ กิน่เน่่�อเป็น่อาหาร ประเภที่ที่ี� ๔ ไกสู่สู่รสู่ีหะ
มัีปากและเที่้าที่้�ง ๔ เป็น่สีแดีงดีุจเอาน่ำ�าคัร้�งละลายดี้วยน่ำ�าช้าดีหรคัุณ์ที่าไว้ ที่้องก็เป็น่สีแดีงเช้่น่ก้น่”
ซึ่ึ�งให้คัวามัสำาคั้ญแก่ไกรสรสีหะยิ�งกว่าราช้สีห์ประเภที่อ่�น่ โดียระบุว่า “มัีคั่าแสน่ตำาลึงที่อง ขน่ที่ี�ต้ว
ไกรสรสีหะน่ี� บางตอน่ก็มัีสีขาวงามัประดีุจหอยส้งข์ที่ี�ข้ดีใหมั่ เมั่�อไกรสรสีหะออกจากถึำ�าที่ี�อยู่
จะเป็น่ถึำ�าที่องหร่อถึำ�าแก้วก็ตามั จะขึ�น่ไปอยู่บน่แผ่่น่หิน่ซึ่ึ�งมัีสีเหล่องงามัประดีุจที่องคัำา สองตีน่หล้ง
เหยียดีเสมัอก้น่ และย่น่สองตีน่หน่้า สะบ้ดีขน่มัองหล้ง แล้วเหยียดีสองตีน่หน่้า ฟุ้บสองตีน่หล้งลง
แล้วย่น่ต้วขึ�น่ ส่งเสียงดี้งดีุจฟ้้าล้�น่ สะบ้ดีขน่แล้วจึงออกเดีิน่ เมั่�อวิ�งไปมัามัีล้กษณ์ะเหมั่อน่ลูกว้ววิ�ง ที่่าเดีิน่
ของไกรสรสีหะน่้�น่ดีูว่องไวงดีงามั เหมั่อน่ผู่้ที่ี�มัีร่างกายแข็งแรงถึ่อดีุ้น่ไฟ้แกว่งไปมัาใน่คั่น่เดี่อน่มั่ดี
