Page 222 - 47-2
P. 222
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๗ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม–สิิงหาคม ๒๕๖๕
212 จากตราตำาแหน่่งสู่่่เคร่�องหมายราชการ
๖๕๘) และการต้�งเสน่าบดีีจตุสดีมัภ์ “มัีน่ามัตามัจาฤกใน่หิร้ญบ้ตรว่า เจ้าพระยาพลเที่พ...อธิบดีี
ใน่กรมัเกษตราธิการ ถึ่อศ้กดีิน่า ๑๐๐๐๐ เปน่ประธาน่าธิบดีีใน่กรมัเกษตราธิการ ถึ่อตราสำาหร้บ
ตำาแหน่่ง ๙ ดีวง” (กฎหมัายใน่ร้ช้กาลที่ี� ๕ เล่มั ๒, ๒๕๔๑ : ๖๖๐-๖๖๖)
ดีวงตราแบ่งเป็น่ ๒ ช้น่ิดี คั่อ ตราหลวงสำาหร้บราช้การ และตราเช้ลยศ้กดีิ� ซึ่ึ�งแล้วแต่ใคัร
จะที่ำาสำาหร้บเป็น่ของตน่ ดีวงตราหลวงน่้�น่มัีตราสำาหร้บกรมัและตราสำาหร้บตำาแหน่่ง “ลวดีลาย
เป็น่แบบบ้ญญ้ติทีุ่กดีวง ใคัรว่าการกรมัใดี หร่อเป็น่ตำาแหน่่งใน่กรมัใดี ต้องถึ่อตราหลวงสำาหร้บกรมั
และตำาแหน่่งน่้�น่ เมั่�อออกจากราช้การและตำาแหน่่งต้องเวน่คั่น่ดีวงตรา สำาหร้บผู่้เป็น่แที่น่จะไดี้ถึ่อ
ต่อไป” (สมัเดี็จฯ กรมัพระยาดีำารงราช้านุ่ภาพ และสมัเดี็จฯ เจ้าฟ้้ากรมัพระยาน่ริศรานุ่ว้ดีติวงศ์,
๒๕๐๕ : ๒๔๕-๒๔๖) ดีวงตราต้องประจำาอยู่ก้บตำาแหน่่งเปลี�ยน่ไมั่ไดี้ “ผ่ิดีก้น่แต่ตราหลวงมัีสำาหร้บ
เพียงบางตำาแหน่่ง ดี้งจาระไน่ไว้ใน่กฎหมัาย “ล้กษณ์ะพระธรรมันู่ญ” และ “ที่ำาเน่ียบศ้กดีิน่า” หามัี
ทีุ่กตำาแหน่่งไมั่” (สมัเดี็จฯ กรมัพระยาดีำารงราช้านุ่ภาพ และสมัเดี็จฯ เจ้าฟ้้ากรมัพระยาน่ริศรานุ่ว้ดีติวงศ์,
๒๕๐๕ : ๒๖๗-๒๗๐) สมัเดี็จฯ กรมัพระยาดีำารงราช้านุ่ภาพที่รงยกต้วอย่างถึึงตราของสมัุหน่ายก
ซึ่ึ�งมัีตราสำาหร้บตำาแหน่่ง ๒ ดีวง คั่อ “ตราจ้กร” สำาหร้บประที่้บใน่สารตราส้�งให้ประหารช้ีวิต
ใน่ห้วเมั่อง และ “ตราพระราช้สีห์” สำาหร้บประที่้บใน่หน่้งส่อส้�งราช้การฝ่่ายพลเร่อน่ที่้�วไป
เจ้าพระยาอรรคัมัหาเสน่า สมัุหพระกลาโหมัก็มัีตราพระคัช้สีห์ สำาหร้บประที่้บหน่้งส่อส้�งราช้การ
ฝ่่ายที่หารที่้�วไป เจ้ากระที่รวงและกรมัอ่�น่อ้น่มัีตราหลวงสำาหร้บตำาแหน่่งก็ประที่้บตราหลวงส้�งราช้การ
ตามัหน่้าที่ี�เป็น่ที่ำาน่องเดีียวก้น่ เสน่าบดีีจึงมัีตราตำาแหน่่งเป็น่ ๒ ดีวง เช้่น่ กระที่รวงมัหาดีไที่ย
มัีตราพระราช้สีห์ใหญ่สำาหร้บประที่้บหน่้งส่อร้บส้�งของพระเจ้าแผ่่น่ดีิน่เรียกว่า “สารตรา”
ตราพระราช้สีห์น่้อยสำาหร้บประที่้บหน่้งส่อคัำาส้�งของต้วเสน่าบดีีเองเรียกว่า “ที่้องตรา” สมัุหพระกลาโหมั
ก็มัีตราพระคัช้สีห์ใหญ่และตราพระคัช้สีห์น่้อยอย่างเดีียวก้น่ น่อกจากน่ี�พบว่าเสน่าบดีีมัหาดีไที่ยย้งมัี
“ตราพระราช้สีห์กลาง” หร่อ “ราช้สีห์เดีิน่ดีง” อีกดีวงหน่ึ�งดี้วยเช้่น่เดีียวก้บเสน่าบดีีกลาโหมัก็มัีตรา
คัช้สีห์เดีิน่ดีงเช้่น่ก้น่
เมั่�อว้น่ที่ี� ๑ ก้น่ยายน่ พ.ศ. ๒๔๓๒ พระบาที่สมัเดี็จพระจุลจอมัเกล้าเจ้าอยู่ห้วโปรดีเกล้าฯ
ให้ตรา “พระราช้บ้ญญ้ติใช้้ตราแผ่่น่ดีิน่” เน่่�องจากพระราช้ล้ญจกรสำาหร้บแผ่่น่ดีิน่มัีอยู่หลายช้น่ิดี
แต่ที่ี�คังใช้้อยู่น่้�น่ คั่อพระราช้ล้ญจกรไอยราพตและพระคัรุฑ์พ่าห์ และมัีพระราช้ล้ญจกรพิเศษสำาหร้บ
พระบรมัราช้วงศ์ เป็น่รูปจ้กร รูปตรี และพระราช้ล้ญจกรประจำาร้ช้กาล ซึ่ึ�งพระราช้ล้ญจกรประจำา
ร้ช้กาลที่ี� ๕ เป็น่รูปจุลมังกุฎ จึงที่รงพระกรุณ์าโปรดีเกล้าฯ ให้รวบรวมัที่ี�หมัายเคัร่�องข้ตติยราช้อิสริยยศ
