Page 190 - 47-2
P. 190
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๗ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม–สิิงหาคม ๒๕๖๕
180 การศาลไทยก่อนและหลังการปฏิิรูปใน ร.ศ. ๑๑๐
...พิระราชิกำาหนัดีบัที่พิระอายการสำาหรับัแผู้่นัดีินักระษัตรมีมากหลาย
ต่อ ๆ มาจะนัับัจะคีลณามิไดี� คีรั�นักรุงศรีอยุที่ธยาเสียแก่อ�ายพิะม่าฆ่่าศึก
พิระธรรมสาตรราชิสาตรบัที่พิระอายการกระจัดีกระจาย หากเก�าส่วนัสิบัส่วนั
มีอย้่สักส่วนัหนัึ�ง... (ราชี้บัณฑ์ิต่ยู่สัถาน, ๒๕๕๐ : ๗๓๙)
หลักฐานจึากกฎหมายู่เก�าหลายู่ฉบับซึ่ึ�งล้วนแล้วแต่�นำาแนวคิดทางด้านกฎหมายู่ข้องอินเดียู่
คือกฎหมายู่มน่ธรรมศาสัต่ร์มาใชี้้เป็นหลักในการออกกฎหมายู่ต่�าง ๆ ที�เป็นสัาข้าคดีซึ่ึ�งเป็นพิระราชี้-
ศาสัต่ร์ ได้แก�พิระธรรมน่ญ สั�วนกฎหมายู่ที�เป็นพิระบรมราชี้วินิจึฉัยู่ข้องพิระมหากษัต่ริยู่์ที�ไม�อิง
หลักกฎหมายู่ต่ามกฎหมายู่มน่ธรรมศาสัต่ร์โดยู่ต่รงอันเป็นพิระราชี้นิต่ิศาสัต่ร์ ได้แก�พิระราชี้กำาหนดเก�า
ฉบับที� ๓๑ และฉบับที� ๕๐ พิระธรรมน่ญ พิระราชี้กำาหนดเก�าทั�ง ๒ ฉบับดังกล�าวเป็นกฎหมายู่ว�าด้วยู่
การกำาหนดประเภทและเข้ต่อำานาจึศาลต่�าง ๆ กฎหมายู่สัาข้าคดีอันเป็นพิระราชี้ศาสัต่ร์ ซึ่ึ�งเป็นกฎหมายู่
ที�เกี�ยู่วกับวิธีพิิจึารณาความ ได้แก� หลักอินทภาษ พิระอัยู่การลักษณะรับฟ้้อง ลักษณะตุ่ลาการ
ลักษณะพิยู่าน และลักษณะอุทธรณ์ จึึงสัามารถอธิบายู่การศาลข้องไทยู่ในสัมัยู่อยูุ่ธยู่าต่ามสั�วนประกอบ
ต่�าง ๆ ในกระบวนการยูุ่ต่ิธรรมได้ ดังนี�
การปกครองในสัมัยู่อยูุ่ธยู่านั�นพิระมหากษัต่ริยู่์ทรงเป็นเจึ้าชี้ีวิต่ จึึงทรงเป็นที�มาข้องความ
ยูุ่ต่ิธรรมและเป็นผู้่้พิิพิากษาสั่งสัุด แต่�ในทางปฏิิบัต่ิพิระมหากษัต่ริยู่์มิได้ทรงบริหารงานด้านการยูุ่ต่ิธรรม
ด้วยู่พิระองค์เอง เพิราะจึำานวนประชี้ากรที�มากข้ึ�นทำาให้ไม�อาจึใชี้้การปกครองแบบพิ�อปกครองล่ก
เชี้�นในสัมัยู่สัุโข้ทัยู่ได้ ประการสัำาคัญในคดีสั�วนใหญ�กฎหมายู่สัมัยู่อยูุ่ธยู่าห้ามมิให้ค่�กรณีต่กลงนอกศาล
ต่้องยู่ื�นฟ้้องต่�อศาลให้พิิจึารณาคดี จึึงเป็นพิระราชี้ภาระที�หนักยู่ิ�งข้องพิระมหากษัต่ริยู่์ ดังนั�น กิจึการ
ศาลจึึงต่้องมีขุ้นนางทำาหน้าที�ดำาเนินการ คือ มีพิราหมณ์จึำานวน ๑๒ คน ซึ่ึ�งเชี้ี�ยู่วชี้าญด้านกฎหมายู่เป็น
ล่กขุ้น ณ ศาลหลวง ต่ำาแหน�งนี�ต่ั�งข้ึ�นในรัชี้สัมัยู่สัมเด็จึพิระบรมไต่รโลกนาถ หัวหน้าพิราหมณ์ทั�ง ๑๒ คน
คือ พิระมหาราชี้คร่ปุโรหิต่และพิระมหาราชี้คร่มหิธร ล่กขุ้น ณ ศาลหลวงนี�เป็นล่กขุ้นที�เป็นผู้่้พิิพิากษาคดี
ข้องราษฎร และมีต่ระลาการเป็นผู้่้พิิจึารณาความแล้วไปข้อคำาต่ัดสัินจึากล่กขุ้น การพิิจึารณาและ
ต่ัดสัินความในราชี้ธานีแบ�งหน้าที�กันหลายู่กรม การรับฟ้้องเป็นหน้าที�ข้องกรมรับฟ้้อง แล้วนำาไปเสันอ
กรมล่กขุ้นให้ต่รวจึฟ้้องว�าฟ้้องได้หรือไม� แล้วกรมรับฟ้้องจึึงจึ�ายู่ฟ้้องไปยู่ังศาลต่�าง ๆ แบ�งต่ามประเภท
คดีความ ซึ่ึ�งจึำาแนกได้เป็น ๕ ประเภทคดีใหญ� ๆ คือ
๑.๑ ความแพิ�ง ต่ามกฎหมายู่อยูุ่ธยู่า ความแพิ�งมีความหมายู่แต่กต่�างไปจึากความแพิ�ง
ในปัจึจึุบันซึ่ึ�งหมายู่ถึงคดีที�พิิพิาทกันเรื�องทรัพิยู่์สัินหรือสัิทธิต่�าง ๆ ที�เป็นข้องสั�วนเอกชี้น และไม�มีโทษ
