Page 80 - 46-1
P. 80
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
72 พระมหากษััตริย์์ไทย์กับประพฤติธรรม ๔ ประการในพระธรรมศาสตร์
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลั้าเจ้าอย์้่หัวได้พระราชทานพระบรมราโชวาทแก่เจ้าเมืองท่�
โปรดเกลั้าฯ แต่งตั�ง เช่น พระบรมราโชวาทสำาหรับเมืองศรีสิทธิกันั เมืองมโนัรม เมื�อ จ.ศ. ๑๒๒๓
(พ.ศ. ๒๔๐๔) ทรงเน้นว่าให้เจ้าเมืองต้องทำาหน้าท่�อย์่างเป็นธรรมตรงตามหลัักประพฤติธรรม คัือ
บัังคีับับััญชิาว�าราชิการรักษีาบั้านัเมืองตัดั่สินัสำาเร็จ้กิจ้สุขทุกข์ของราษีฎร
ตามพระราชิกำาหนัดั่กฎหมายจ้งเป็นัยศเป็นัธรรม ให้พร้อมม่ลกันั ณ ศาลากลาง
อย�าให้กอบัไปดั่้วยโลภและฉันัทาโทสาฤษียา พยาบัาท ถือเปรียบัแก�งแย�งกันั
ให้เสียราชิการแผิ�นัดั่ินัไป อย�าให้ราษีฎรไดั่้คีวามยากแคี้นัเดั่ือดั่ร้อนัแต�สิ�งใดั่
สิ�งหนั่�งไดั่้ อนั่�งจ้ะพิจ้ารณาพิพากษีาอรรถคีดั่ีถ้อยคีวามราษีฎรโดั่ยม่ลคีติ
อย�าให้ตั�งอย่�ในัอคีติทั�งสี�คีือ ฉันัทาคีติ โทสาคีติ โมหาคีติ ภยาคีติ อย�าให้
กอบัไปดั่้วยคีวามอิจ้ฉาฤษียา พยาบัาท จ้องเวร ให้พิจ้ารณาเป็นัยศเป็นัธรรม
โดั่ยอุเบักขาญาณอันัประเสริฐ อย�าให้อาสัจ้อาธรรม เห็นัแก�หนั้าบัุคีคีลและ
อามิสสินัจ้้างสินับันั เข้าดั่้วยฝ่่ายโจ้ทก์ฝ่่ายจ้ำาเลย กลับัเท็จ้เป็นัจ้ริง กลับัจ้ริง
เป็นัเท็จ้ กลบัเกลื�อนัเนัื�อคีวามให้ฟั�นัเฟ้อนัไป ให้ราษีฎรไดั่้คีวามยากแคี้นั
เดั่ือดั่ร้อนั... ทำานัุบัำารุงสมณชิีพราหมณ์ อาณาประชิาราษีฎร... (จดหมาย์เหตุ
เรื�องตั�งเจ้าเมืองแลัะพระบรมราโชวาทพระราชทานเจ้าเมือง, ๒๔๗๖ : ๒๐-๒๑)
นอกจากน่�ย์ังได้ทรงเปลั่�ย์นแปลังธรรมเน่ย์มในการแต่งตั�งผู้้้พิพากษัาแทนพระมหาราชคัร้
ปโรหิตาจารย์์ (ทองด่) พระมหาราชคัร้มหิธร (อ้่) ซึ่ึ�งถึึงแก่กรรมโดย์ให้ม่การเสนอบุคัคัลัท่�เหมาะสม
แทนการท่�พระมหากษััตริย์์จะทรงแต่งตั�ง เพื�อ “จ้ะทรงทำานัุบัำารุงบั้านัเมืองให้สมบั่รณ์อย่�เย็นัเป็นัสุข
ทั�วกันั” (ประชุมประกาศรัชกาลัท่� ๔, ๒๕๔๗ : ๒๘๑-๒๘๒) โดย์โปรดเกลั้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์
ขุนนางระดับเจ้าพระย์า พระย์า พระ หลัวง ในพระบรมมหาราชวังแลัะพระบวรราชวังเลัือกบุคัคัลัท่�
“เห็นัว�ามีสติปัญญาคีวรจ้ะเป็นัที�ตัดั่สินัคีวามโดั่ยสัตย์ โดั่ยธรรมตามพระราชิกำาหนัดั่กฎหมายให้
สิ�นัสงสัยชิอบัใจ้แก�คีนัทั�งปวงไดั่้” (ประชุมประกาศรัชกาลัท่� ๔, ๒๕๔๗ : ๒๘๑-๒๘๒) ทั�งน่�เพื�อให้
ราษัฏิรได้รับคัวามย์ุติธรรมทั�วกัน
พระบาทสมเดี็จพระจุลีจอมเกลี�าเจ�าอย์ู่หัว
ในพระราชพิธ่บรมราชาภิเษักคัรั�งแรกเมื�อ พ.ศ. ๒๔๑๑ พระบาทสมเด็จพระจุลัจอมเกลั้า
เจ้าอย์้่หัวม่พระราชโองการดำารัสสั�งแก่พระมหาราชคัร้ผู้้้ใหญ่ว่า “พรรณพฤกษีชิลธีและสิ�งของในั
