Page 41 - 46-1
P. 41
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
นายกฤษฎา บุุณยสมิิต 33
บัำาเหันัดประการ ๑ คีือผู้่้พิจารณาพิภากษาอรรคีดีชิอบัตามประเวนัีโดยสัจ
โดยธรรม หัมีใหั้ราษฎรได้คีวามเดือดร้อนั ก็เปนับัำาเหันัดประการ ๑...
(ราชบ้ณฑ์ิต่ยสถาน, ๒๕๕๐(๒) : ๓๖๗-๓๖๘)
ขุุนนางที�ไดี้ทำาความชอบแก่ราชการและเคยมีบำาเหน็จอย่างใดีอย่างหนึ�งนี� ต่่อไป็หากมี
ความผ่ิดีทางราชการจะไดี้ร้บลดีหย่อนโทษให้ต่ามอ้ต่ราที�กฎหมายกำาหนดี
พระไอยการกระบัดศ้ก ซึ่ึ�งระบุว่าต่ราขุึ�นเมื�อ พิ.ศึ. ๑๙๙๕ ในร้ชสม้ยสมเดี็จพิระบรม
๘
ไต่รโลกนาถ กำาหนดีเป็็นหล้กการในการพิิจารณาความดีีความชอบในทางราชการไว้ว่า
...พระบัาทสมเดจ์บัรมมหัาจักรพรรดิศรรามาธิบัดีเสดจ์สถิตย์ในัพระธินัั�ง
สุวรรณมหัาปราสาทโดยบัุรพาภิมุข พร้อมด้วยมุกขมนัตรี กระวีชิาติราชิบัโรหัิด
ตาจารย์ มีพระราชิหัฤไทยใคีร่กรรุณาเพื�อจะระงับัดับัทุกข ข้าทแกล้วทหัารแล
ผู้่้มีบัำาเหันัจ์บัำานัานัผู้่้มีภัทยาแลผู้่้รั�งเมืองคีรองเมือง จ้�งมีพระราชิโองการมาณ
พระบัันัท่ล ใหั้ตราพระราชิบััญญัติคีำานัับัไว้ ผู้่้ใดทำาราชิการมีบัำาเหันัจ์บัำานัานั
อุ
ภัทยาทังสามนัี� ถ้าจะประสาทรางวันัแลที�ยศถาศักดิ พญาพระหัลวงใหั้เปนัเอก มอ
แลเคีรื�องอุประโภกบัริโภกตามยศถาศักดิ� ถ้าเปนัพระหัลวงรั�งเมืองคีรองเมืองเอก สอ
โทตรีจัตวา ถ้าบัำาเหันัจ์เปนัลหัุใหั้เลื�อนัที� ถ้าบัำาเหันัจ์เปนัมะชิิมมะใหั้ล่วงที�
ถ้าบัำาเหันัจ์เปนัอุกฤฐใหั้หัลั�นัที� ถ้าผู้่้มีบัำานัานัเปนัมชิิมใหั้เลื�อนัที� ถ้าเปนัแต่ลหัุ ก็
ใหั้ประสาทแต่รางวัลตามยศถาศักดิ� (ราชบ้ณฑ์ิต่ยสถาน, ๒๕๕๐(๑) : ๙๑๓-๙๑๔)
ขุุนนางผ่่้มียศึช้�นพิระยา ย้งแบ่งช้�นยศึเป็็นช้�นเอกอุดีม (อุ) ช้�นม้ธยม (มอ) และช้�นสาม้ญ (สอ)
ส่วนการทำาราชการมีบำาเหน็จและบำานาญ หมายถึงการทำาความดีีความชอบในทางราชการ ซึ่ึ�งขุณะน้�น
ช้�นขุองบำาเหน็จแบ่งเป็็นความชอบเล็กน้อย (บัำาเหันัจ์เปนัลหัุ) ความชอบป็านกลาง (บัำาเหันัจ์เปนั
มะชิิมมะ) ความชอบอย่างมาก (บัำาเหันัจ์เปนัคีะรุ) และความชอบอย่างมากที�สุดี (บัำาเหันัจ์เปนัอุกฤฐ)
ในส่วนความชอบที�เรียกว่า บำานาญ แบ่งช้�นเป็็น ป็านกลาง (มีบัำานัานัเปนัมชิิม) และ เล็กน้อย
(เปนัแต่ลหัุ) ซึ่ึ�งผ่่้ที�ความชอบในทางราชการในระดี้บที�กล่าวมา จะไดี้ร้บการ “เลื�อนัที�” ซึ่ึ�งผ่่้นิพินธ์
ส้นนิษฐานว่า เป็ลี�ยนต่ำาแหน่งให้ดีีขุึ�นในช้�นเดีิม “ล่วงที�” ส้นนิษฐานว่า เลื�อนต่ำาแหน่งให้ส่งช้�นขุึ�น
ต่ามลำาดี้บ และ “หัลั�นัที�” ส้นนิษฐานว่า เลื�อนต่ำาแหน่งขุ้ามช้�นแบบก้าวกระโดีดี ซึ่ึ�งมีความหมาย
๘ ระบุว่าต่ราขุึ�นเมื�อว้นพิฤห้สบดีี ขุึ�น ๑๐ คำ�า เดีือน ๗ ป็ีจอ ม.ศึ. ๑๓๗๔ ที�ถ่ก ม.ศึ. ๑๓๗๔ ต่รงก้บ พิ.ศึ. ๑๙๙๕ ซึ่ึ�งเป็็นป็ีวอก ซึ่ึ�งต่่างก้น
๒ ป็ี.
