Page 40 - 46-1
P. 40
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
32 การพิิจารณาความชอบและการแต่่งต่้�งขุุนนางไทยในอดีีต่
ศักราชิ ๙๐๕ ปีเถาะเบัญจศก สมเด็จพระเจ้าหังษาวดีทรงพระดำาริว่า
คีรั�งก่อนัเรายกทัพรุดไปพระนัคีรศรีอยุทธยา พลแต่สามหัมื�นัล่วงเข้าตั�งถ้ง
ชิานัเมืองตำาบัลลุมพลี หัามีผู้่้ใดมาปะทะมือไม่ แต่หัากทว่าพลนั้อยจะทำาการชิ้า
วันัมิถนััด คีรั�งนัี�จะยกทัพไปใหั้มากสิบัเท่า ก็เหั็นัจะได้พระนัคีรศรีอยุทธยา
สมเด็จพระเจ้าหังษาวดีทรงพระดำาริแล้ว เกณฑิ์พลสามสิบัหัมื�นั ชิ้างเคีรื�อง
๗๐๐ ม้า ๓,๐๐๐ ใหั้พระมหัาอุปราชิาเป็นักองหันั้า พระเจ้าแปรเป็นัเกียกกาย
พญาพสิมเป็นักองหัลัง ...มีพระราชิกำาหันัดข้�นัไปถ้งเมืองพิศนัุโลกย์ว่าถ้า
ศ้กหังษาวดีมาติดพระนัคีรศรียุทธเมื�อใด ใหั้สมเด็จพระมหัาธรรมราชิาเอาทัพ
เมืองเหันัือทั�งปวงเป็นัทัพกระหันัาบั แล้วตรัสใหั้พญาจัักรีีออกตั�งคี่ายลุมพลี
พลหัมื�นั ๕ พันั ล้วนัใส่เสื�อแดงหัมวกแดง ...เจ้้�พญ�มห�เสำน�ถือพลหัมื�นัหันั้�ง
ออกตั�งคี่ายบั้านัดอกไม้ป้อมท้องนัาหัันัตรา พลใส่เสื�อเขียว หัมวกเขียว
พญ�พระคัลัังถือพลหัมื�นัหันั้�ง ตั�งป้อมท้ายคี่ พลใหั้ใส่เสื�อเหัลืองหัมวกเหัลือง...
(คณะกรรมการอำานวยการจ้ดีงานฉัลองสิริราชสมบ้ต่ิครบ ๕๐ ป็ี, ๒๕๔๒ : ๒๙-๓๐)
เจ้าพญามหัาเสนัา คือสมุหพิระกลาโหม ซึ่ึ�งเป็็นขุุนนางฝ่่ายทหาร ส่วนพิญาจ้กรี คือ
สมุหนายก และพิญาพิระคล้ง คือกรมพิระคล้ง ซึ่ึ�งเป็็นขุุนนางฝ่่ายพิลเรือน ดี้งน้�น การกำาหนดีคุณสมบ้ต่ิ
หล้กเกณฑ์์ และวิธีการแต่่งต่้�งให้ดีำารงต่ำาแหน่งขุุนนางในต่ำาแหน่งต่่าง ๆ โดียพิิจารณาจากความดีี
ความชอบท้�งในราชการสงครามและราชการที�เป็็นงานขุองฝ่่ายพิลเรือน มีป็รากฏิในพิระอ้ยการ
หลายฉับ้บ ดี้งนี�
พระไอยการอาชิญาหัลวง ซึ่ึ�งต่ราขุึ�นเมื�อ พิ.ศึ. ๑๘๙๕ ในร้ชสม้ยสมเดี็จพิระรามาธิบดีีที� ๑
(พิระเจ้าอ่่ทอง) (ครองราชย์ระหว่าง พิ.ศึ. ๑๘๙๓-๑๙๑๒) ไดี้กำาหนดีหล้กเกณฑ์์การพิิจารณาความ
ชอบไว้ว่า
...แลลักษณบัำาเหันัดนัั�นัมี ๕ ประการ คีือผู้่้ใดไปการณรงคี์สงคีราม ได้รบั
กับัฆ่่าศ้กได้ชินัชิ้างมีไชิยชิำานัะแก่ศัตร่ ก็เปนับัำาเหันัดประการ ๑ ผู้่้ใดเอา
สมักภักพวกมาอาษาเมื�อการศ้ก ส่้เสียชิีวิตเอาไชิยชิำานัะแก่ศัตร่ก็เปนับัำาเหันัด
ประการ ๑ คีือศัตร่หัม่่ร้ายมาปล้นับั้านัปล้นัเมือง แลมีผู้่้อวดอาษาเอาพระนัคีรไว้
หัมีใหั้เสียแก่ฆ่่าศ้กก็เปนับัำาเหันัดประการ ๑ คีือผู้่้บัำารุงพระราชิทรัพยในั
ท้องพระคีลัง ใหั้มั�งคีั�งบัริบั่รณโดยประเวนัีธรรมแลหัมีใหั้เคีืองใจราษฎร ก็เปนั
