Page 37 - 46-1
P. 37
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
นายกฤษฎา บุุณยสมิิต 29
พระศรีสรรเพชิญ์ เสด็จมาอย่่ริมนัำ�า จ้�งใหั้สร้างพระที�นัั�งเบัญรัตณมหัาปราสาท
องคี์หันั้�ง สร้างพระที�นัั�งสรรเพชิญ์ปราสาทองคี์หันั้�ง แล้วพระราชิทานัชิื�อขุนันัาง
ตำาแหันั่งหันั้า ใหั้เอาทหัารเป็นัสมุหัพระกลาโหัม เอาพลเรือนัเป็นัสมุหันัายก
เอาขุนัเมืองเป็นัพระนัคีรบัาลเมือง เอาขุนัวังเป็นัพระธรรมาธิกร เอาขุนัคีลัง
เป็นัโกษาธิบัดี ใหั้ถือศักดินัาหัมื�นัหันั้�ง (คณะกรรมการอำานวยการจ้ดีงานฉัลอง
สิริราชสมบ้ต่ิครบ ๕๐ ป็ี, ๒๕๔๒ : ๑๕-๑๖)
ดี้งน้�น การที�ศึ้กราชกฎหมายในพิระอ้ยการท้�ง ๒ ฉับ้บระบุว่าต่ราขุึ�นเมื�อ พิ.ศึ. ๑๙๑๙
จึงส้นนิษฐานไดี้ว่าพิระอ้ยการต่ำาแหน่งนาพิลเรือน และพิระอ้ยการต่ำาแหน่งนาทหารห้วเมืองไดี้ผ่่าน
การแก้ไขุเพิิ�มเต่ิมหรือชำาระกฎหมายมาก่อนแล้วในร้ชสม้ยสมเดี็จพิระบรมไต่รโลกนาถ
ส่วนกฎหมายเก่าที�เกี�ยวก้บการกำาหนดีหล้กเกณฑ์์ในการพิิจารณาความดีีความชอบ
การแต่่งต่้�ง รวมท้�งการลงโทษขุุนนางท้�งฝ่่ายทหารและฝ่่ายพิลเรือนต่ำาแหน่งต่่าง ๆ มีป็รากฏิใน
พิระอ้ยการหลายฉับ้บในกฎหมายต่ราสามดีวงซึ่ึ�งส่วนใหญ่เป็็นกฎหมายอยุธยา เช่น กฎมณเทียรบัาล
พระไอยการอาชิญาหัลวง พระไอยการกระบัดศ้ก พระราชิกำาหันัดเก่า ซึ่ึ�งทุกฉับ้บไดี้ร้บการชำาระใน
พิ.ศึ. ๒๓๔๗ ในคราวชำาระกฎหมายต่ราสามดีวง นอกจากน้�นย้งพิบในกฎหมายเก่าอื�น ๆ และเอกสาร
ทางป็ระว้ต่ิศึาสต่ร์ เช่น พิงศึาวดีาร จดีหมายเหตุ่ต่่าง ๆ รวมท้�งวรรณคดีีไทยหลายเรื�องดี้วย
โครงสร้างส้งคมไทยในสม้ยอยุธยาและสม้ยร้ต่นโกสินทร์ต่อนต่้นเป็็นส้งคมที�ยึดีถือระบบ
ศึ้กดีินาเป็็นหล้ก บทบ้ญญ้ต่ิต่่าง ๆ ต่ามพิระอ้ยการต่ำาแหน่งนาพิลเรือนและพิระอ้ยการต่ำาแหน่งนาทหาร
ห้วเมืองดี้งกล่าวมาขุ้างต่้น จะเห็นการแบ่งชนช้�นระหว่างชนช้�นป็กครองก้บชนช้�นถ่กป็กครอง และ
มีความแต่กต่่างก้นไป็ต่ามศึ้กดีินาแต่่ละระดี้บที�กำาหนดีขุึ�น พิระบรมวงศึานุวงศึ์ พิระราชโอรส ขุ้าราชการ
ฝ่่ายใน ขุ้าราชการฝ่่ายทหาร และฝ่่ายพิลเรือนในราชธานีและห้วเมืองทุกกรมกอง พิระภิกษุ ไพิร่ วณิพิก
และทาส ต่่างมีศึ้กดีินาต่ามฐานะในส้งคมและต่ำาแหน่งขุองต่น เช่น หากไล่ศึ้กดีินาจากต่ำ�าไป็หาส่ง
ศึ้กดีินาต่ำ�าสุดี คือ ทาสมีศึ้กดีินา ๕ วณิพิกก็มีศึ้กดีินาเท่าก้บทาส ไพิร่ซึ่ึ�งหมายถึงป็ระชาชนท้�วไป็มี
ศึ้กดีินา ๒๕ สำาหร้บขุุนนางหรือขุ้าราชการต่ำาแหน่งต่่าง ๆ จะมีศึ้กดีินาเพิิ�มขุึ�นต่ามลำาดี้บต่้�งแต่่ศึ้กดีินา
๕๐ จนถึงศึ้กดีินา ๑๐๐๐๐ ส่วนเจ้านายช้�นส่งจะมีศึ้กดีินาไดี้มากกว่านี� ศึ้กดีินาจะเพิิ�มขุึ�นไดี้ดี้วย
การทำาความดีีความชอบในราชการหรือป็ระกอบอาชีพิที�ทำาป็ระโยชน์แก่ส้งคม ในทางต่รงก้นขุ้าม
ศึ้กดีินาก็ลดีลงไดี้เช่นก้นถ้าทำาผ่ิดีกฎหมาย ระบบศึ้กดีินาจึงเป็็นพิื�นฐานสำาค้ญขุองการจ้ดีระบบส้งคม
ในสม้ยอยุธยาและสม้ยร้ต่นโกสินทร์ต่อนต่้นเพิราะศึ้กดีินาซึ่ึ�งทุกคนมีอย่่ป็ระจำาต่้วจึงกลายเป็็นเครื�อง
