Page 36 - 46-1
P. 36
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
28 การพิิจารณาความชอบและการแต่่งต่้�งขุุนนางไทยในอดีีต่
เมื�อพิิจารณารายละเอียดีที�ป็รากฏิในพิระอ้ยการต่ำาแหน่งนาพิลเรือน และพิระอ้ยการต่ำาแหน่ง
นาทหารห้วเมืองแล้ว จะเห็นไดี้ว่าต่ำาแหน่งขุุนนางหรือขุ้าราชการจะมีความผ่่กพิ้นท้�งก้บศึ้กดีินา ยศึ
และอำานาจหน้าที�ขุองผ่่้ดีำารงต่ำาแหน่งน้�น
พิระอ้ยการต่ำาแหน่งนาพิลเรือน กำาหนดีศึ้กดีินา ต่ำาแหน่ง ยศึและหน้าที�ขุองขุ้าราชการฝ่่าย
พิลเรือนท้�งฝ่่ายในและฝ่่ายหน้าไว้ เริ�มจากการกำาหนดีพิระอิสริยยศึและการดีำารงศึ้กดีินาขุองพิระบรม
วงศึานุวงศึ์ต่่าง ๆ ที�มีศึ้กดีินาส่งสุดีคือพิระมหาอุป็ราช ดีำารงศึ้กดีินาส่งถึง ๑๐๐๐๐๐ จากน้�นเป็็น
ขุ้าราชการฝ่่ายใน และขุ้าราชการฝ่่ายหน้าในกรมฝ่่ายพิลเรือนต่่าง ๆ จากส่งไป็หาต่ำ�าต่ามลำาดี้บ ต่้�งแต่่
“เจ้าพญาจักรีศรีองคีรักษสมุหัะนัายกอัคีมหัาเสนัาธิบัดีอะไภยพิรีบัรากรมภาหัุ” ต่ำาแหน่งสมุหนายก
ศึ้กดีินา ๑๐๐๐๐ เอกอุ บ้งค้บบ้ญชาห้วเมืองฝ่่ายเหนือท้�งป็วง เช่น เมืองพิิษณุโลก เมืองสวรรคโลก
เมืองสุโขุท้ย เมืองกำาแพิงเพิชร เป็็นผ่่้ถือต่ราพิระราชสีห์ ต่ราสำาค้ญดีวงแรกที�ใช้ป็ระท้บในกฎหมาย
ต่ราสามดีวง “ออกพญาศรีธรรมราชิเดชิะชิาดิอำามาตยานัุชิิด พิพิทรัตนัราชิโกษาธิบัดีอะภัยพิรียบัรา
กรมภาหัุ” ต่ำาแหน่งโกษาธิบดีีหรือเจ้าพิระยาพิระคล้ง ถือศึ้กดีินา ๑๐๐๐๐ ผ่่้บ้งค้บบ้ญชาห้วเมือง
ชายทะเลต่ะว้นออก เช่น เมืองจ้นทบุรี เมืองต่ราดี เมืองระยอง เป็็นผ่่้ถือต่ราบ้วแก้ว ต่ราสำาค้ญดีวงที� ๓
ที�ใช้ป็ระท้บในกฎหมายต่ราสามดีวง รวมถึงต่ำาแหน่งและศึ้กดีินาขุองขุุนนางในกรมต่่าง ๆ ฝ่่ายพิลเรือน
ส่วนพิระอ้ยการต่ำาแหน่งนาทหารห้วเมือง ในต่อนต่้นกำาหนดีศึ้กดีินา ยศึ และต่ำาแหน่งหน้าที�
ขุองขุ้าราชการฝ่่ายทหารในกรมต่่าง ๆ ไว้ โดียต่ำาแหน่งส่งสุดีคือ “เจ้าพญามหัาเสนัาบัดีวิรียภักดี
บัดินัทรสุรินัทรทฤๅไชิยอะไภยพิรียปรากรมภหัุ” สมุหพิระกลาโหม ศึ้กดีินา ๑๐๐๐๐ บ้งค้บบ้ญชา
ห้วเมืองฝ่่ายใต่้ท้�งป็วง เช่น เมืองนครศึรีธรรมราช เมืองพิ้ทลุง เมืองสงขุลา เมืองไชยา เป็็นผ่่้ถือต่รา
พิระคชสีห์ ต่ราสำาค้ญดีวงที� ๒ ที�ใช้ป็ระท้บในต่รากฎหมายสามดีวง และศึ้กดีินาขุองต่ำาแหน่งอื�น ๆ
ในฝ่่ายทหารต่ามลำาดี้บจากนายทหารลงมาถึงไพิร่พิล และในต่อนป็ลายกำาหนดีศึ้กดีินาขุองต่ำาแหน่ง
ขุ้าราชการในห้วเมืองต่่าง ๆ ไว้ ต่ำาแหน่งส่งสุดีคือเจ้าเมืองในห้วเมืองเอก ต่ามดี้วยห้วเมืองโท ห้วเมืองต่รี
และห้วเมืองจ้ต่วา ต่ามลำาดี้บ
เนื�องจากป็รากฏิหล้กฐานทางป็ระว้ต่ิศึาสต่ร์อ้นเป็็นที�ยอมร้บแล้วว่า การต่้�งต่ำาแหน่ง
สมุหนายกและสมุหพิระกลาโหมเริ�มมีขุึ�นในร้ชสม้ยสมเดี็จพิระบรมไต่รโลกนาถ (พิ.ศึ. ๑๙๙๑-๒๐๓๑)
ซึ่ึ�งในพิระราชพิงศึาวดีารกรุงสยาม ฉับ้บบริต่ิชมิวเซึ่ียม มีบ้นทึกไว้ว่า
ศักราชิ ๗๙๖ ปีขาลฉศก สมเด็จพระบัรมราชิาธิราชิเจ้าเสด็จสวรรคีต
อย่่ในัราชิสมบััติ ๑๖ ปี สมเด็จพระรามเมศวรเจ้าผู้่้เป็นัพระราชิกุมารข้�นั
เสวยราชิสมบััติ ทรงพระนัามชิื�อว่า พระบัรมไตรโลกนัาถ ยกวังทำาเป็นัวัด
