Page 42 - 46-1
P. 42
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
34 การพิิจารณาความชอบและการแต่่งต่้�งขุุนนางไทยในอดีีต่
แต่กต่่างจากคำาว่า บำาเหน็จ หรือ บำานาญ ในป็ัจจุบ้น ที�หมายถึงเงินต่อบแทนซึ่ึ�งจ่ายคร้�งเดีียวหรือ
เป็็นรายเดีือนที�ร้ฐจ่ายให้ขุ้าราชการที�พิ้นจากราชการโดียไม่มีความผ่ิดี เช่น เกษียณอายุราชการ
พระไอยการกระบัดศ้ก มีบทมาต่ราต่่าง ๆ ที�กำาหนดีล้กษณะการทำาความดีีความชอบในทาง
ราชการอย่างช้ดีเจนว่า แบ่งเป็็นราชการสงครามและราชการป็รกต่ิ และกำาหนดีป็ระเภทความดีี
ความชอบจากมากไป็หาน้อยคือ นอกจากบำาเหน็จหรือบำานาญดี้งกล่าวมาแล้ว ย้งมีอีกป็ระเภทหนึ�ง
ที�รองลงมาคือ พิ้ทยา ไดี้แก่ เครื�องยศึ ซึ่ึ�งกฎหมายเก่าใช้ว่า “เคีรื�องอุประโภกบัริโภกตามยศถาศักดิ�”
นอกจากนี� พระราชิกำาหันัดเก่า ฉับ้บที� ๕๐ ต่ราขุึ�นเมื�อว้นอาทิต่ย์ ขุึ�น ๑๓ คำ�า เดีือน ๙
จุลศึ้กราช ๑๑๐๒ ป็ีวอก ต่รงก้บ พิ.ศึ. ๒๒๘๓ ในร้ชสม้ยสมเดี็จพิระเจ้าอย่่ห้วบรมโกศึ (ครองราชย์
ระหว่าง พิ.ศึ. ๒๒๗๕-๒๓๐๑) กำาหนดีหล้กเกณฑ์์การพิิจารณาแต่่งต่้�งขุุนนาง ความว่า
กฎใหั้แก่พระสุรัศวะดีซื่้ายขวาในันัอก ใหั้กฎหัมายบัอกแก่เจ้าพญาแลพญา
พระหัลวงเมือง เจ้าราชินัิกุลขุนัหัมื�นัพันัทนัาย ฝ้่ายทหัารพลเรือนัมหัาดเลกชิาว
ที�ฃอเฝ้้าเจ้าต่างกรมฝ้่ายหันั้าฝ้่ายในัจงทั�ว ด้วยมีพระอายการพระราชิกำาหันัฎ
กฎหัมายอย่่แต่ก่อนัว่า ถ้าผู้่้ใดมีนัำ�าใจอาษาราชิการงานัพระราชิสงคีรามมีไชิย
ชิำาณะแก่ราชิศัตร่ก็ดี แลมีนัำ�าใจกะทำาคีวามชิอบัในัราชิการก็ดี แลพระบัาทสมเดจ์
บัรมนัาถบัรมบัพิตรพระพุทธิเจ้าอย่่หััว จ้�งตั�งแต่เลี�ยงด่ตามผู้่้ซื่้�งได้กะทำาคีวามชิอบั
มีบัำาเหันัจ์บัำานัานันัั�นั... (ราชบ้ณฑ์ิต่ยสถาน, ๒๕๕๐(๒) : ๙๑๓)
การพิิจารณาความดีีความชอบขุุนนางในทางราชการจึงแบ่งเป็็นราชการสงครามหรือการรบ
ก้บราชศึ้ต่ร่ซึ่ึ�งหมายถึงศึ้ต่ร่ขุองพิระมหากษ้ต่ริย์หรือพิระเจ้าแผ่่นดีิน ราชศึ้ต่ร่จึงเป็็นศึ้ต่ร่ขุองแผ่่นดีิน
ท้�งศึ้ต่ร่ภายในและศึ้ต่ร่ภายนอก และการกระทำาความชอบในการป็ฏิิบ้ต่ิราชการต่ามป็รกต่ิซึ่ึ�งทำาให้ไดี้
เลื�อนต่ำาแหน่งไป็ต่ามลำาดี้บ
การพิิจารณาความดีีความชอบในราชการสงคราม
ขุ้อความในพิระราชกำาหนดีเก่า ฉับ้บที� ๕๐ ที�ว่า “มีไชิยชิำาณะแก่ราชิศัตร่” น้�น นายทหาร
และพิลทหารที�มีช้ยชนะต่่อกองท้พิขุ้าศึึกในกรณีต่่าง ๆ จึงไดี้เลื�อนต่ำาแหน่งแบบก้าวกระโดีดีคือขุ้าม
ขุ้�นต่ามป็รกต่ิ เพิราะในการรบพิุ่งทำาศึึกในสมรภ่มิย่อมเสี�ยงต่่ออ้นต่รายถึงชีวิต่หรือไดี้ร้บอ้นต่รายสาห้ส
หล้กเกณฑ์์พิิจารณาที�กำาหนดีไว้ในพิระไอยการกระบดีศึึก คือ
