Page 108 - 46-1
P. 108
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
100 ขึึด : ขึ้อห้้ามในสัังคมล้้านนา
เรื�องนั�นให้ถืือเป็นกฎหมาย (อรุณ์รัติน์ วิเช้่ยรเข่ยว, ๒๕๕๘ : ๒) เรื�องใดีไม่เป็นจาร่ติ หรือไม่ม่ข้อห้าม
เก่�ยวกับ้ “ข่ดี” มาก่อน ผู้้้ปกครองอาจประกาศเรื�องนั�นเป็นกฎหมายติามติ้องการของผู้้้ปกครอง ติ่อมา
นำากฎหมายเรื�องนั�นมาประกาศว่าน่�คือ ข้อห้ามของข่ดี พิร้อมกันนั�นนำากฎหมายนั�นมาให้พิระสุงฆ์์รจนา
เป็นติำาราหรือคัมภั่ร์แล้ะให้พิระสุงฆ์์นำาไปอบ้รมสุั�งสุอนประช้าช้นให้ปฏิิบ้ัติิติาม กล้่าวไดี้ว่า “กฎหมาย”
บ้างเรื�องเกิดีมาจากจาร่ติหรือข้อห้ามข่ดี แล้ะกฎหมายบ้างเรื�องรัฐกำาหนดีข่�นใหม่ แล้้วนำามาฝาก
แอบ้แฝงไว้ในข้อห้ามข่ดี ดีังนั�น “กฎหมายบ้้านเมือง” แล้ะ “ข้อห้ามข่ดี” “จาร่ติประเพิณ์่” จ่งม่ความ
สุัมพิันธิ์์กันจนยากจะแยกออก (ยังไม่ม่การศ่กษาเรื�องน่�) ประช้าช้นทีุ่กคนยินยอมเคารพิแล้ะเกรงกล้ัว
จ่งปฏิิบ้ัติิติามกฎหมายอย่างเคร่งครัดี ไม่ม่การติรวจสุอบ้ แล้ะบ้ังคับ้ใช้้ไดี้อย่างที่ั�วถื่งทีุ่กชุ้มช้นแล้ะ
ทีุ่กคน ข่ดีบ้างเรื�องอาจม่ความศักดีิ�สุิที่ธิ์ิ�เหนือกว่ากฎหมายของบ้้านเมืองที่ั�วไปเนื�องจากความกล้ัว
ข้อห้ามข่ดีของเมืองติ่าง ๆ สุ่วนใหญ์่คล้้ายคล้่งกันเช้่นเดี่ยวกับ้ข้อห้ามข่ดีของหม้่บ้้านสุ่วนใหญ์่เก่�ยวกับ้
สุาธิ์ารณ์ประโยช้น์ของสุ่วนรวม ผู้้้ล้ะเมิดีเพิ่ยงคนเดี่ยวจะนำาความพิินาศฉิิบ้หายมาสุ้่ทีุ่กคนในเมือง
ติัวอย่าง ติล้าดีร้างในเมือง ติำานานพิื�นเมืองเช้่ยงใหม่กล้่าวว่า เมืองในล้้านนาจะสุร้างติล้าดี
(กาดีหรือล้่) ไว้เป็นสุถืานที่่�ซึ่ื�อขายแล้กเปล้่�ยนสุิ�งของของช้าวเมืองทีุ่กเมือง ดีังติำานานกล้่าวว่า เมื�อ
พิญ์ามังรายสุร้างเว่ยงกุมกาม พิระองค์ที่รงสุร้าง “กาดีกุมกาม” (อรุณ์รัติน์ วิเช้่ยรเข่ยว แล้ะเดีวิดี วัยอาจ,
๒๕๔๗ : ๓๓) ติ่อมาเมื�อพิญ์ามังรายมาที่รงสุร้างเมืองเช้่ยงใหม่ พิ.ศ. ๑๘๓๙ พิระองค์โปรดีให้สุร้าง
“กาดีเช้่ยงใหม่” (อรุณ์รัติน์ วิเช้่ยรเข่ยว แล้ะเดีวิดี วัยอาจ, ๒๕๔๗ : ๔๖) แล้ะนอกกำาแพิงเมืองเช้่ยงใหม่
ดี้านติะวันออกยังม่ติล้าดีอ่กติล้าดีหน่�งช้ื�อ “กาดีเช้่ยงเรือก” (อรุณ์รัติน์ วิเช้่ยรเข่ยว แล้ะเดีวิดี วัยอาจ,
๒๕๔๗ : ๗๑) เมื�อม่ติล้าดีแล้้ว ติ่อมาติล้าดีแห่งนั�นร้างไปโดียเหติุผู้ล้ใดีก็ติาม ถืือว่า “ข่ดีติกเมือง”
จะที่ำาให้ช้าวเมืองแล้ะเจ้าเมืองจะประสุบ้ความพิินาศฉิิบ้หาย เพิราะเช้ื�อว่าทีุ่กติล้าดีม่ผู้่ เร่ยกว่า “ผู้่กาดี”
เมื�อติล้าดีร้างไปผู้่ที่ั�งหล้ายไดี้อาศัยกินเนื�อดีิบ้แล้ะอาหารในติล้าดีไม่พิอใจ จะมาที่ำาร้ายช้าวเมืองแล้ะ
บ้้านเมืองให้ประสุบ้ความพิินาศแล้ะอาจเกิดีเหติุการณ์์ร้ายติ่าง ๆ ในบ้้านเมืองถืือเป็น “ข่ดีหล้วง”
๑๐
(คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔ : ๑๒)
๘ ยามวันเที่่�ยงก็ดี่ วันข่�นก็ดี่ วันติกก็ดี่ บ้่ควรปล้งยังขอนผู้่แล้ เป็นเหติุอันข่ดี แพิ้บ้้านนักแล้
๙ ล้ัวะยาง อันบ้่ใช้่ช้าติิอันเดี่ยวกัน บ้่ไช้่ขระก้ล้อันเดี่ยวกันแล้ มาติายในบ้้านดีังอั�น พิ่�น้องช้าวบ้้านช้าวเมือง พิ้อย (หาก) เอาศุภัซึ่ากผู้่ (ศพิ)
นั�นไปเผู้ากับ้ดี้วยป่าช้้าของช้าวบ้้านช้าวเมืองที่่�นั�น ก็บ้่วุฒิสุุขสุวัสุดี่แก่นายบ้้านแล้ะช้าวเมืองที่่�นั�น แม้นจักอย้่กที่ำาการฆ์ารวาสุ
ยาวเฮืือน (เหย้าเรือน) อย้่ไปภัายหน้าก็บ้่สุมฤที่ธิ์่
๑๐ บ้้านก็ดี่ เมืองก็ดี่ ม่กาดีขายของไว้กับ้บ้้านกับ้เมือง ติกพิายล้้นพิ้อย (หาก) หื�อกาดีนั�นห่าง (ร้าง) หายไป ก็บ้่ดี่ ข่ดีนักแล้ จักแพิ้ช้าวเมือง
(หาก) บ้่แพิ้ช้าวเมือง ก็จักแพิ้เมือง บ้่อยาช้ะแล้ เหติุว่าผู้่ข่�ไร้ติายอยาก ผู้่หุง(โหง) ผู้่โพิง ผู้่พิราย ผู้่อย้่รักษาจุ�ม (จอม) ปล้วก บ้วกควาย
อย้่เก๊า (เคล้้า/โคนติ้น) ไม้เสุ้นหญ์้าแล้ วัดีห่าง ผู้่ที่ังหล้ายฝ้งน่� มันเคยไดี้กินอาหาร ช้ิ�นดีิบ้ (เนื�อดีิบ้) ปล้าดีิบ้ ที่่�กาดีที่่�ล้่ (กาดี) นั�น
พิ้อยบ้่ไดี้กิน ผู้่ที่ังหล้ายฝ้งนั�น ก็มาเย่ยะหื�อบ้้านเมืองที่ังสุัติว์ที่ังคนวินาศ ข่ดีฉิิบ้หายไปก็ม่แล้
