Page 107 - 46-1
P. 107
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
ศาสตราจารย์์อรุณรัตน์์ วิิเชีีย์รเขีีย์วิ 99
๑๔๓) การถืมบ้่อนำ�าภัายในพิื�นที่่�ของบ้้าน ติ่อมาปล้้กบ้้านเป็นที่่�อย้่อาศัย ถืือว่าข่ดี (ศร่เล้า เกษพิรหม,
๒๕๔๑ : ๓) สุมาช้ิกในครอบ้ครัวจะเจ็บ้ป่วยหรือติาย แล้ะคนในครอบ้ครัวนั�นไม่พิบ้กับ้ความเจริญ์
รุ่งเรืองใดี ๆ
๓. ขึึดตกห้ม่�บ้าน : ขึึดตกบ้าน
กิจกรรมใดีที่่�สุมาช้ิกในหม้่บ้้านร่วมกระที่ำากิจกรรมนั�น แติ่ขัดีกับ้ข้อห้ามข่ดี สุมาช้ิกใน
หม้่บ้้านนั�นจะพิบ้กับ้ความเสุื�อมแล้ะภััยพิิบ้ัติิทีุ่กคน สุ่วนมากจะเป็นข้อห้ามเก่�ยวกับ้สุาธิ์ารณ์ประโยช้น์
ของหม้่บ้้านหรือสุ่วนรวม เร่ยกว่า “ข่ดีติกหม้่บ้้าน” ติัวอย่าง ห้ามเผู้าศพิเวล้าเช้้า เวล้าเที่่�ยงวัน แล้ะ
เวล้าพิระอาที่ิติย์จะติกดีิน เนื�องจากที่ั�ง ๓ เวล้าเป็นเวล้าที่่�ไม่สุะดีวกที่่�จะที่ำาพิิธิ์่กรรมเช้่นน่� จ่งกำาหนดี
ว่าเป็นข้อห้ามข่ดี การติัดีติ้นโพิธิ์ิ�ที่่�ไดี้รับ้การบ้วช้ (พิระสุงฆ์์มาที่ำาพิิธิ์่สุวดีแล้ะผู้้กล้ำาติ้นดี้วยผู้้าสุ่เหล้ือง)
๘
แล้้ว ถืือว่า “ข่ดี” (คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔ : ๑๔๓) นอกจากน่�ยังพิบ้ข้อห้ามบ้างประการที่่�
ช้าวบ้้านล้ะเมิดีข้อห้ามร่วมกันถืือว่าหม้่บ้้านนั�น “ติกข่ดีหม้่บ้้าน ” ซึ่่�งพิบ้ไม่มากนักในคัมภั่ร์ข่ดี ติัวอย่าง
คนล้้านนาหรือ “ช้าวไที่ยวน/คนเมือง” อย้่ในหม้่บ้้านแล้ะเมืองติ่าง ๆ ปะปนไปกับ้คนกลุ้่มช้าติิพิันธิ์ุ์อื�น
ที่่�ไม่ใช้่ช้าติิเช้ื�อเดี่ยวกันเช้่น “ช้าวล้ัวะ” (ล้ะว้า/Lua/Lawa) แล้ะ “ช้าวยาง” (กะเหร่�ยง/ปกาเกอญ์อ/
Karen) ถื้าช้าวล้ัวะหรือช้าวยางถื่งแก่ความติาย ห้ามนำาศพิของช้าวล้ัวะแล้ะช้าวยางไปฌาปนกิจในป่าช้้า
ของคนล้้านนา/คนเมือง เพิราะถืือว่า “ข่ดี” จะที่ำาให้ช้าวบ้้านแล้ะช้าวเมืองนั�นไม่ม่ความสุุขความเจริญ์
แล้ะจะไม่ประสุบ้ความสุำาเร็จในการประกอบ้อาช้่พิ ดีังนั�น ช้าวบ้้านแล้ะช้าวเมืองติ้องไปแสุวงหา
๙
สุถืานที่่�อื�นหรือแสุวงหาป่าไม้นอกหม้่บ้้านหรือนอกเมืองเพิื�อให้เป็นป่าช้้าของช้าวล้ัวะแล้ะช้าวยาง
(คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔ : ๑๓๒)
๔. ขึึดตกเมือง : ขึึดห้ล้วิง
“ข่ดีติกเมือง” ถืือเป็นระดีับ้สุ้งสุุดีเร่ยกว่า “ข่ดีหล้วง” เป็นข้อห้ามข่ดีระดีับ้เมือง ผู้้้ใดี
หรือคนกลุ้่มใดีล้ะเมิดีข้อห้ามข่ดีเมือง ช้าวเมืองทีุ่กคนที่่�อาศัยอย้่ในเมืองนั�นจะไดี้รับ้ความเสุื�อม
วินาศฉิิบ้หายอย่างร้ายแรงมาก สุังคมระดีับ้เมืองม่ผู้้้คนมาอย้่รวมกันจำานวนมากกว่าหม้่บ้้าน เพิื�อความ
สุงบ้สุุขของสุังคม ผู้้้ปกครองม่ความจำาเป็นติ้องออกกฎหมายหรือกฎระเบ้่ยบ้ควบ้คุมความประพิฤติิของ
ประช้าช้นในเมือง สุันนิษฐานว่าที่ำาไดี้ ๒ วิธิ์่ คือ ผู้้้ปกครองใช้้ประโยช้น์หรืออาศัยข้อห้ามของ “ข่ดี”
ที่่�ช้าวเมืองถื้กสุั�งสุอนแล้ะเช้ื�อถืือปฏิิบ้ัติิติามคำาสุอนติล้อดีมา แล้ะผู้้้ปกครองอาจจะประกาศว่าข่ดี
๘ ยามวันเที่่�ยงก็ดี่ วันข่�นก็ดี่ วันติกก็ดี่ บ้่ควรปล้งยังขอนผู้่แล้ เป็นเหติุอันข่ดี แพิ้บ้้านนักแล้
๙ ล้ัวะยาง อันบ้่ใช้่ช้าติิอันเดี่ยวกัน บ้่ไช้่ขระก้ล้อันเดี่ยวกันแล้ มาติายในบ้้านดีังอั�น พิ่�น้องช้าวบ้้านช้าวเมือง พิ้อย (หาก) เอาศุภัซึ่ากผู้่ (ศพิ)
นั�นไปเผู้ากับ้ดี้วยป่าช้้าของช้าวบ้้านช้าวเมืองที่่�นั�น ก็บ้่วุฒิสุุขสุวัสุดี่แก่นายบ้้านแล้ะช้าวเมืองที่่�นั�น แม้นจักอย้่กที่ำาการฆ์ารวาสุยาวเฮืือน
(เหย้าเรือน) อย้่ไปภัายหน้าก็บ้่สุมฤที่ธิ์่
