Page 110 - 46-1
P. 110
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
102 ขึึด : ขึ้อห้้ามในสัังคมล้้านนา
วัดีพิระสุิงห์ อำาเภัอเมืองฯ จังหวัดีเช้่ยงใหม่, นอกจากน่� “ก้่คำา” (เจดี่ย์เหล้่�ยม) เป็นก้่
ที่่�เช้ื�อกันว่าพิญ์ามังรายที่รงสุร้างอุที่ิศบุ้ญ์กุศล้ถื่งพิระมเหสุ่ของพิระองค์ (ประเสุริฐ ณ์ นคร,
๒๕๔๖ : ๖๙-๗๐, ๑๒๖) สุร้างไว้ที่่�เว่ยงกุมกาม อำาเภัอสุารภั่ จังหวัดีเช้่ยงใหม่ ช้าว
ล้้านนาจะไม่ก่อก้่ไว้ในวัดี แติ่พิญ์าแม่กุอนุญ์าติให้ช้าวเมืองสุร้างก้่ที่่�ม่ล้ักษณ์ะเหมือนเจดี่ย์
ถืือว่า “ข่ดี” (ไม่ที่ราบ้ว่า ล้ักษณ์ะก้่สุมัยโบ้ราณ์เป็นอย่างไร ?)
๒. พิญ์าแม่กุอนุญ์าติให้ระบ้ายนำ�าจากหนองนำ�าขนาดีใหญ์่ เร่ยกว่า “หนองบ้ัวเจ็ดีกอ” หรือ
“หนองเข่ยว” ซึ่่�งถืือว่าเป็นมงคล้เมืองเช้่ยงใหม่ ติั�งอย้่นอกกำาแพิงเมืองเช้่ยงใหม่มุม
ดี้านติะวันออกเฉิ่ยงเหนือของเมือง ติิดีแม่นำ�าแม่ข่า (อรุณ์รัติน์ วิเช้่ยรเข่ยว แล้ะเดีวิดี
วัยอาจ, ๒๕๔๗ : ๔๕) พิญ์าแม่กุให้ระบ้ายนำ�าออกหนอง นำ�าก็แห้ง แล้ะอนุญ์าติให้ช้าวเมือง
ล้งไปหาปล้าในหนองนำ�านั�น ถืือว่า “ข่ดี”
๓. ติามจาร่ติช้าวเช้่ยงใหม่ติั�งแติ่อดี่ติจนถื่งปัจจุบ้ัน ภัายในกำาแพิงเมืองไม่เคยม่ป่าช้้า ถื้าม่
คนติายในกำาแพิงเมือง จะนำาศพิไปฌาปนกิจที่่�ป่าช้้าแห่งเดี่ยวคือป่าช้้าหายยา (ไหยา)
ติั�งอย้่นอกกำาแพิงเมืองดี้านที่ิศใติ้ แล้ะอนุญ์าติให้นำาศพิผู้่าน “ประติ้ผู้่” หรือ ประติ้
สุวนปรุงเพิ่ยงประติ้เดี่ยวเที่่านั�น แติ่พิญ์าแม่กุไม่ห้ามเรื�องน่� ช้าวเมืองจ่งนำาศพิผู้่าน
ประติ้ช้้างเผู้ือกอ้อมมาแจ่งหัวล้ิน ผู้ิดีจาร่ติบ้้านเมือง ถืือว่า “ข่ดี”
๔. ติามจาร่ติห้ามนำาไม้โล้งศพิซึ่่�งฌาปนกิจศพิแล้้ว กล้ับ้เข้ามาไว้ในเมือง แล้ะห้ามฌาปนกิจศพิ
ในวัดีหรือบ้นเกาะที่ราย พิญ์าแม่กุไม่ห้าม ช้าวเมืองไดี้ฌาปนกิจศพิติามสุถืานที่่�ติ่าง ๆ
ติามใจช้อบ้ ถืือว่า “ข่ดี”
๕. พิญ์าแม่กุให้ขยายเขติเมืองโดียสุร้างกำาแพิงเมืองเพิิ�มใหม่ ซึ่่�งสุร้างโอบ้ล้้อมกำาแพิงเมือง
เก่าสุองดี้าน จากมุมเมืองที่ิศติะวันออกเฉิ่ยงเหนือคือ แจ่งศร่ภั้มิ อ้อมมาถื่งแจ่งก้่เรือง
มุมเมืองที่ิศติะวันติกเฉิ่ยงใติ้ ล้ักษณ์ะเหมือน “ราห้คาบ้เว่ยง” ถืือว่า “ข่ดี”
ข้อกล้่าวหาที่ั�งหมดี ติำานานติ้องการกล้่าวโที่ษหรือติำาหนิพิญ์าแม่กุว่า พิระองค์ที่ำาให้เมือง
เช้่ยงใหม่ “ข่ดีติกเมือง” หรือ “ข่ดีหล้วง” จนเป็นสุาเหติุให้เมืองเช้่ยงใหม่อ่อนแอแล้ะเสุ่ยเอกราช้แก่
พิระเจ้าบุ้เรงนองในที่่�สุุดี แล้ะติำานานยังกล้่าวติ่อไปว่า คณ์ะสุงฆ์์ในเมืองเช้่ยงใหม่สุมัยนั�น ไดี้มากราบ้ที่้ล้
ขอให้พิญ์าแม่กุม่รับ้สุั�งประกาศให้ช้าวเช้่ยงใหม่ถืือปฏิิบ้ัติิติามจาร่ติประเพิณ์่ดีั�งเดีิมอย่างเคร่งครัดี
เพิราะมิเช้่นนั�นบ้้านเมืองจะติกข่ดี แติ่พิญ์าแม่กุไม่ที่รงม่ความร้้เรื�อง “ข่ดี” พิระองค์ติรัสุถืามคณ์ะสุงฆ์์ว่า
“มันข่ดีดี้วยเหติุอันใดีนั�นช้า” เพิราะพิระองค์ไม่ที่รงที่ราบ้ว่าบ้้านเมืองจะเสุื�อมแล้ะพิินาศฉิิบ้หายไดี้
เพิราะข่ดีติกเมือง เรื�องน่�ม่ผู้้้วิจารณ์์แติกติ่างกันไป ในที่่�น่� ผู้้้นิพินธิ์์ขออธิ์ิบ้ายถื่งความเช้ื�อเรื�องข่ดีเที่่านั�น
