Page 111 - 46-1
P. 111
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
ศาสตราจารย์์อรุณรัตน์์ วิิเชีีย์รเขีีย์วิ 103
ปัระวิัติ “ถอนขึึดตกเมือง”
พิระสุงฆ์์ล้้านนาม่สุ่วนร่วมในการอบ้รมสุั�งสุอนเรื�องข้อห้ามข่ดี แล้ะที่ำาหน้าที่่�ถือนข่ดีดี้วย
เพิื�อให้พิิธิ์่ถือนข่ดีม่ความศักดีิ�สุิที่ธิ์ิ�น่าเล้ื�อมใสุจ่งเข่ยนคัมภั่ร์เก่�ยวกับ้เรื�องน่�เช้ื�อมโยงถื่งพิระพิุที่ธิ์เจ้า
ไว้ในคัมภั่ร์ช้ื�อ “อุปัติติินิที่าน วิธิ์่สุ้ติ (สุวดี) แวดีเว่ยง” ช้าวเมืองนิมนติ์พิระสุงฆ์์มาสุวดีมนติ์รอบ้เมือง
เพิื�อขับ้ไล้่สุิ�งช้ั�วร้ายหรือข่ดีความว่า “สุมัยพิุที่ธิ์กาล้ ที่่�เมืองเวสุาล้่ ในประเที่ศอินเดี่ยเกิดีอหิวาติกโรค
(โรคห่า) ที่้าวพิระยาที่ั�งหล้ายในเมืองเวสุาล้่ไดี้ไปกราบ้ที่้ล้พิระพิุที่ธิ์เจ้า พิระองค์จ่งเสุดี็จไปเมืองเวสุาล้่
ช้าวเมืองจ่งจัดีเติร่ยมเครื�องบ้้ช้าพิระพิุที่ธิ์เจ้า ประกอบ้ดี้วยข้าว ธิ์ง แล้ะประที่่ป อย่างล้ะ ๑,๐๐๐ อัน
พิระพิุที่ธิ์เจ้าให้อรหันติ์จำานวน ๕๐๐ ร้ป สุวดีมนติ์รอบ้เมืองเวสุาล้่ พิร้อมกับ้จัดีที่ำากระที่งที่ำาดี้วย
กาบ้กล้้วยร้ปสุ่�เหล้่�ยมสุำาหรับ้ใสุ่เครื�องเซึ่่น (สุะที่วง) (อรุณ์รัติน์ วิเช้่ยรเข่ยว แล้ะคณ์ะ, ๒๕๓๙ : ๖๖๗)
ขนาดีใหญ์่ ๔ อัน พิระสุงฆ์์สุวดีมนติ์ช้ื�อติ่าง ๆ เช้่น มหาสุมัย ธิ์รรมจักรกัปปวัตินสุ้ติร พิาหุงมหากา
๑๓
อุณ์หิสุสุวิช้ัยสุ้ติร บ้ารม่ ๑๐ ที่ัศ แล้ะบ้ที่สุวดีมนติ์ที่่�สุำาคัญ์ที่่�สุุดีสุำาหรับ้ถือนข่ดีคือ คัมภั่ร์มหาสุันติิงหล้วง
หรืออุปปาติะสุันติิ ช้าวบ้้านเร่ยกว่า “คัมภั่ร์มหาที่้้บ้” คำาว่า ที่้้บ้ แปล้ว่า ที่ำาให้ล้้มล้ง เสุื�อมหรือที่ำาล้าย
เป็นบ้ที่สุวดีเพิื�อที่ำาล้าย “ข่ดี” แล้ะสุร้างสุันติิให้เกิดีข่�นในแผู้่นดีิน เป็นติ้น เมื�อสุวดีมนติ์จบ้แล้้ว ให้นำา
กระที่งใสุ่เครื�องเซึ่่นออกไปที่ิ�งนอกเมืองที่ั�ง ๔ ที่ิศ ฝนก็ติกล้งมา โรคห่าร้ายก็หมดีไปจากเมืองเวสุาล้่
ดีังความว่า“คันอรหันติาห้าร้อยพิระองค์ สุ้ติ (สุวดี) แวดีเว่ยง (เวสุาล้่) ไคว่ (รอบ้เว่ยง) แล้้ว มหาเมฆ์ะ
ห่าฝนอันใหญ์่ก็ติกล้งมาที่ั�วเมืองเวสุาล้่ ที่่�นั�นผู้่ห่า (โรคห่า) ที่ังหล้ายก็กระจัดีกระจาย เอากันพิ่ายหน่ไป
เสุ่�ยง บ้่ค้างบ้่หล้อแล้ ช้าวเมืองเวสุาล้่ที่ั�งหล้ายก็จ่งจักอย้่ดี่ม่สุุขสุบ้าย หายจากพิยาธิ์ิโรคาที่ังหล้าย
วันนั�นแล้” (เมธิ์่ ใจศร่, ๒๕๖๐ : ๔-๖)
พิธิ์ีถอนขึึด ถอนควิบทั�งเมือง
เมื�อทีุ่กคนในเมืองติระหนักดี่ว่า ม่คนล้ะเมิดีหรือที่ำาผู้ิดีข้อห้ามของข่ดี บ้้านเมืองติกอย้่ในภัาวะ
“ข่ดีติกเมือง/ข่ดีหล้วง” ช้าวเมืองแล้ะพิระสุงฆ์์จะปร่กษาหารือแล้ะร่วมกันประกอบ้พิิธิ์่ “ถือนข่ดี”
ถืือเป็นพิิธิ์่ใหญ์่ ติำาราพิับ้สุา “วิธิ์่ถือนสุัพิพิะข่ดี ถือนควบ้ที่ังเมือง” (ควบ้ แปล้ว่า ครอบ้) จารดี้วย
๑๓ ในกระที่งเครื�องเซึ่่น (สุะที่วง) บ้รรจุดี้วยสุิ�งของอย่างล้ะ ๑๑๗ อัน ไดี้แก่ ร้ปปั�นช้ายหญ์ิง ช้้าง ม้า วัว ควาย เป็ดี ไก่ หม้ หมา
ธิ์งสุ่แดีง สุ่ขาว สุ่เหล้ือง (หม่น) สุ่เที่า ข้าวติอก ดีอกไม้ เที่่ยน อาหารคาวหวาน เนื�อดีิบ้ ปล้าดีิบ้ มะพิร้าว ล้้กติาล้ หมาก พิล้้ กล้้วย
อ้อย เมื�อสุวดีมนติ์ประเภัที่ติ่าง ๆ เช้่น มหาสุมัย ธิ์รรมจักรกัปปวัตินสุ้ติร พิาหุงมหากา อุณ์หิสุสุวิช้ัยสุ้ติร บ้ารม่ ๑๐ ที่ัศ แล้ะคัมภั่ร์
สุำาคัญ์ที่่�สุวดีถือนข่ดีคือ คัมภั่ร์มหาสุันติิงหล้วง (อุปปาติะสุันติิ) เป็นบ้ที่สุวดีที่ำาล้ายแล้ะระงับ้เหติุร้ายหรือข่ดี สุร้างสุันติิให้เกิดีข่�นใน
แผู้่นดีิน เป็นติ้น
