Page 105 - 46-1
P. 105
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
ศาสตราจารย์์อรุณรัตน์์ วิิเชีีย์รเขีีย์วิ 97
ข่ดีรวมอย้่ดี้วย เช้่น ธิ์รรมดีาจาร่ติ ธิ์รรมดีาสุอนโล้ก คดี่โล้กคดี่ธิ์รรม ศากยม้ล้ คำาสุอนนรศาสุติร์
ผู้้้ใดีล้ะเมิดีกระที่ำาผู้ิดีติ่อข้อห้ามข่ดี เร่ยกว่า ผู้้้นั�น “ติกข่ดี” ม่ข่ดีบ้างประเภัที่ที่่�มนุษย์ไม่ไดี้ล้ะเมิดีข่ดี
แติ่เกิดีข่�นโดียธิ์รรมช้าติิถืือว่าเป็นข่ดีเช้่นกัน เช้่น ผู้่�ง ติ่อ แติน มาที่ำารังบ้นบ้้านเรือน ติ้นกล้้วยที่่�ปล้้ก
ในบ้้านออกปล้่ดี้านข้าง ก็ถืือว่าข่ดี เจ้าของบ้้านติ้องที่ำาพิิธิ์่แก้ข่ดี แติ่เป็นข่ดีที่่�ไม่ม่ผู้ล้ร้ายแรง
นอกจากน่� เมื�อม่คนล้ะเมิดีข้อห้ามข่ดี ช้าวบ้้านช้าวเมืองจะประกอบ้พิิธิ์่กรรมเพิื�อขอขมา
ติ่อผู้่หรือสุิ�งเหนือธิ์รรมช้าติิ เร่ยกว่า “ถือนข่ดี” เป็นการล้ดีความเคร่ยดีหรือความวิติกกังวล้ของ
ผู้้้ล้ะเมิดีข่ดีแล้ะช้าวบ้้านช้าวเมืองที่่�มิไดี้ล้ะเมิดี แติ่ติ้องมาร่วมรับ้ความเสุื�อมฉิิบ้หายจากการกระที่ำา
ของผู้้้อื�น การที่ำาพิิธิ์่ “ถือนข่ดี” (อรุณ์รัติน์ วิเช้่ยรเข่ยว, ๒๕๔๑ : ๒) พิระสุงฆ์์ไดี้แติ่งคัมภั่ร์ถือนข่ดีไว้
๓
หล้ายฉิบ้ับ้ ม่ฉิบ้ับ้หน่�งช้ื�อ “วิิธีถอนัสำัพพะขึึด ถอนัควิบัเมือง” (คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔
แล้ะเมธิ์่ ใจศร่, ๒๕๖๑) กล้่าวถื่งการถือนข่ดีทีุ่กช้นิดีรวมถื่งถือนข่ดีเมือง คัมภั่ร์เรื�องน่�ไดี้คัดีล้อกสุืบ้
ติ่อกันมา ไดี้สุั�งสุอนเผู้ยแพิร่แล้ะนำาไปใช้้ถือนข่ดีอย่างแพิร่หล้าย โดียเฉิพิาะอย่างยิ�ง ข้อห้ามเก่�ยวกับ้
สุาธิ์ารณ์ประโยช้น์ของชุ้มช้น เช้่น ป่าไม้ ติ้นไม้ แม่นำ�า หนองนำ�า ป่าช้้า ถืนน ถื้าม่การล้ะเมิดีข่ดีเหล้่าน่�
เช้ื�อว่าจะเกิดีความเสุ่ยหายใหญ์่หล้วงกับ้ทีุ่กคนเร่ยกว่า “ข่ดีติกเมือง” หรือ “ข่ดีหล้วง”
ความเสุื�อมถือยหรือภััยพิิบ้ัติิที่่�เกิดีจากการล้ะเมิดีข่ดีนั�น ไดี้ถื้กเข่ยนไว้ในคัมภั่ร์เรื�องข่ดีอย่าง
ช้ัดีเจนแล้ะแยบ้ยล้สุมเหติุผู้ล้ว่า ความเสุื�อมจะเกิดีข่�นอย่างช้้า ๆ ค่อยเป็นค่อยไป ไม่ใช้่เกิดีข่�นที่ันที่่
ที่ันใดี ในคัมภั่ร์เรื�องพิญ์าพิิษณ์ุกรรมถืามนางธิ์รณ์่เก่�ยวกับ้เรื�องผู้ล้ของข่ดี นางธิ์รณ์่ติอบ้ว่าล้ะเมิดีข่ดีวันน่�
จะไม่เสุื�อมฉิิบ้หายในวันรุ่งข่�น ล้ะเมิดีข่ดีเดีือนน่�หรือปีน่� ความเสุื�อมจะค่อย ๆ เสุื�อมล้งติามวันเวล้าจนถื่ง
สุิ�นสุุดี (สุงวน โช้ติิสุุขรัติน์, ๒๕๑๕ : ๔๑) ผู้้้ล้ะเมิดีข้อห้ามข่ดี เร่ยกว่า “ติกข่ดี” ม่ ๔ ประเภัที่ ดีังน่�
๔
๑) “ข่ดีติกคน” (ปัจเจกบุ้คคล้) ๒) “ข่ดีติกครอบ้ครัว” เร่ยกว่า “ข่ดีน้อย” ๓) “ข่ดีติกหม้่บ้้าน” แล้ะ ๔)
“ข่ดีติกเมือง” หรือ “ข่ดีหล้วง” ม่รายล้ะเอ่ยดีดีังน่�
๑. ขึึดตกคน (ปััจเจกบุคคล้) : ขึึดน้อย์
ผู้้้ใดีล้ะเมิดีข้อห้ามข่ดีกระที่ำาเพิ่ยงผู้้้เดี่ยว เขาจะพิบ้กับ้ความเสุื�อมแล้ะภััยวิบ้ัติิแติ่เพิ่ยง
ผู้้้เดี่ยว เร่ยกว่า “ข่ดีน้อย” (ศร่เล้า เกษพิรหม, ๒๕๔๑ : ๓) ติัวอย่าง ผู้้้ใดีล้ักนำ�าจากเหมืองหรือ
๓ คัมภั่ร์ใบ้ล้านเก่�ยวกับ้ “ข่ดี” จากวัดีติ่าง ๆ หล้ายสุำานวน เช้่น “พิิธิ์่สุ่งข่ดี” แล้ะ “พิิธิ์่สุ่งอุบ้าที่ว์” ฉิบ้ับ้วัดีนันที่าราม อ.เมืองฯ
จ.เช้่ยงใหม่, “ม้ล้ข่ดีสุัพิพิะ” ฉิบ้ับ้วัดีสุันกล้าง อ.สุารภั่ จ.เช้่ยงใหม่, “ธิ์รรมดีาจาร่ติ” ฉิบ้ับ้วัดีสุันกำาแพิงหล้วง อ.สุันกำาแพิง จ.เช้่ยงใหม่
แล้ะฉิบ้ับ้วัดีดีอกแดีง อ.ดีอยสุะเก็ดี จ.เช้่ยงใหม่, “ธิ์รรมดีาสุอนสุอนโล้ก” ฉิบ้ับ้วัดีสุันกำาแพิงหล้วง อ.สุันกำาแพิง จ.เช้่ยงใหม่
๔ พิญ์าพิิษณ์ุกรรมถืามปัญ์หาเซึ่ิ�งนางธิ์รณ์่ดี้วยสุัพิพิะข่ดี สุัพิพิะเสุ่ย (ฉิิบ้หาย) ที่ังมวล้ ไว้หื�อคฤหัสุห์ นักบ้วช้เจ้าที่ังหล้ายผู้่อกอย (ศ่กษา)
พิิจารณ์าติามผู้ญ์า หื�อร้้อันร้ายอันดี่ เย่ยะ (ที่ำา) อันใดีอย่าหื�อติ้อง (ถื้ก) ข่ดีเที่อะ จาดี้วยติ้องข่ดีน่� เย่ยะวันน่� จักฉิิบ้หายวันพิร้ก (พิรุ่งน่�)
บ้่ม่ เย่ยะเดีือนน่� จักฉิิบ้หายเดีือนหน้า บ้่ม่ เย่ยะปีน่� จักฉิิบ้หายปีหน้า บ้่ม่ หากค่อยหล้ิ�งค่อยถือยเถื่ยว (เสุื�อม) ไปดี้วยปี ดี้วยเดีือน
ดี้วยวัน ดี้วยยาม ไปไจ้ ๆ ล้วดีฉิิบ้หายเมื�อภัายล้้นแล้
