Page 106 - 46-1
P. 106
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
98 ขึึด : ขึ้อห้้ามในสัังคมล้้านนา
นาของผู้้้อื�นถืือว่าข่ดี (คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔ : ๓๗) เปล้่�ยนแปล้งที่่�ดีินจากการที่ำานาหรือ
ที่่�นา มาเป็นที่ำาไร่หรือสุวน ถืือว่าข่ดี ผู้้้ใดีโล้ภัหรือโกงข้าวของมรดีกของพิ่อแม่ไม่แบ้่งให้พิ่�น้องติาม
คำาสุั�งของผู้้้ติาย ถืือว่าข่ดี (คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔ : ๔๒) บุ้คคล้ผู้้้ใดีอายุน้อย ยังไม่ให้เป็น
เจ้าภัาพิหล้ักในการสุร้างสุิ�งของถืวายพิระสุงฆ์์ ไดี้แก่ สุะพิาน เจดี่ย์ ห่บ้พิระไติรปิฎก ธิ์งที่องคำา แล้ะ
ฉิัติรที่องคำา ให้ช้ายคนนั�นไปร่วมที่ำาบุ้ญ์กับ้ผู้้้อื�นไดี้ ถื้าล้ะเมิดีถืือว่าเขาติกข่ดีเพิ่ยงผู้้้เดี่ยว ช้ายผู้้้นั�น
จะม่อายุสุั�น แล้ะเขาจะติายก่อนจะถื่งเกณ์ฑิ์หมดีอายุ (คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔ : ๑๐๐) เร่ยกว่า
๕
“แพิ้” คำาว่า “แพิ้” แปล้ว่า ภััยพิิบ้ัติิหรือข่ดีม่ช้ัยช้นะ หรือม่อำานาจที่ำาร้ายที่ำาล้ายผู้้้ล้ะเมิดีข่ดีไดี้ เช้่น
ถื้าคนหนุ่มกระที่ำาผู้ิดีติ่อข่ดีเรื�องดีังกล้่าวข้างติ้น ข่ดีจะที่ำาให้ช้ายคนนั�นม่อายุสุั�น เร่ยกว่า “แพิ้อายุ
คนหนุ่ม” แติ่ถื้าไม่ใช้่คนหนุ่มกระที่ำาผู้ิดีหรือข่ดี เช้่น คนแก่ ผู้้้หญ์ิง จะไม่ม่ปัญ์หาเรื�องอายุสุั�น อำานาจ
ของข่ดีจ่งช้นะหรือม่พิล้ังเหนือกว่าคนที่ำาผู้ิดีที่่�เป็นคนหนุ่มเที่่านั�น หรือ “แพิ้อายุคนหนุ่ม” ช้าวบ้้าน
ช้าวเมืองจ่งกล้ัว “แพิ้” อันเกิดีจากข่ดี เพิราะภััยพิิบ้ัติิจากข่ดีนอกจากจะกระที่บ้ปัจเจกบุ้คคล้แล้้ว
ยังกระที่บ้ติ่อทีุ่กคนที่่�อาศัยอย้่ในหม้่บ้้าน ในเมือง เช้่น “แพิ้บ้้าน” (คนในหม้่บ้้าน) “แพิ้ช้าวเมือง”
(คนในเมือง) ข่ดีบ้างประเภัที่ผู้้้ปกครองจะรับ้ภััยพิิบ้ัติิเพิ่ยงคนเดี่ยว เร่ยกว่า “แพิ้เจ้าเมือง” หรือ
“แพิ้เมือง”
๒. ขึึดตกครอบครัวิ
สุมาช้ิกในครอบ้ครัวใดีโดียเฉิพิาะอย่างยิ�งหัวหน้าครอบ้ครัว ล้ะเมิดีข้อห้ามข่ดี ความเสุื�อม
จะเกิดีข่�นกับ้ทีุ่กคนในครอบ้ครัวแล้ะติระก้ล้ของผู้้้นั�น ติัวอย่าง พิื�นที่่�สุำาหรับ้ปล้้กบ้้าน แติ่เขาบุ้กเบ้ิก
ให้เป็นที่่�ที่ำานา ติ้นหมากนำ�า (นำ�าเติ้า) ไม่ควรปล้้กหน้าบ้้าน จะที่ำาให้ที่รัพิย์สุมบ้ัติิของครอบ้ครัวนั�นค่อย ๆ
ฉิิบ้หาย ที่ำามาหากินไม่เจริญ์ ข้าวของที่่�ม่อย้่ก็จะค่อย ๆ หมดีไป (คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔ :
๖
๑๒๐) เมื�อม่คนติายในครอบ้ครัวในระหว่างเที่ศกาล้ประเพิณ์่สุงกรานติ์คือ เขาติายในวันสุังขารข่�น
(เปล้่�ยน มณ์่ยะ, ๒๕๕๕) (๑๖ เมษายน) วันเน่า (เนาว์-วันที่่� ๑๔ เมษายน) วันสุังขารล้่อง (๑๓ เมษายน)
แล้ะวันแรม ๑๕ คำ�า ให้จัดีการฌาปนกิจศพิในวันนั�นที่ันที่่ มิเช้่นนั�นครอบ้ครัวน่�จะประสุบ้ภััยพิิบ้ัติิ
ย่อยยับ้ฉิิบ้หายถื่ง ๗ ช้ั�วอายุ แล้ะคนในครอบ้ครัวจะม่อายุสุั�น (คมเนติร เช้ษฐพิัฒนวนิช้, ๒๕๔๔ :
๗
๕ ปุคคล้ะผู้้้ม่อายุอันหนุ่มน้อยนั�น บ้่ควรสุร้างขัว (สุะพิาน) เป็นที่านเที่ื�อ ห่ดีคำา (ห่บ้ที่องคำา) ติุง (ธิ์ง) คำา (ที่องคำา) เจติิยะ ฉิัติรคำา
บ้่ควรที่านเที่ื�อ แพิ้อายุผู้้้หนุ่ม อายุบ้่ยืนเสุ่�ยงเขติดีาย
๖ เครือหมากนำ�า (นำ�าเติ้า) บ้่ควรปล้้กหน้าเรือน ข้าวของมักผู้่อนบ้างล้ง
๗ วันสุังขารข่�นก็ดี่ วันเน่าก็ดี่ วันสุังขารล้่องก็ดี่ วันเดีือนดีับ้ก็ดี่ ใน ๔ วันน่� คนหากติายดีังอั�น ก็บ้่ควรไว้แรมคืนแล้ โติ้ดี (โที่ษ) ๔ ประการน่�
ภััยจักบ้ังเกิดี อายุบ้่ยืนแล้ มักฉิิบ้หายติราบ้ ๗ เช้่นล้้กเช้่นหล้านแล้
