Page 104 - 46-1
P. 104
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
96 ขึึด : ขึ้อห้้ามในสัังคมล้้านนา
แปล้ว่า ขัดีขวางความสุุข ความเจริญ์ หรือเสุน่ยดี จัญ์ไร วิบ้ัติิ ฉิิบ้หาย หรือเสุื�อม (อรุณ์รัติน์
๒
วิเช้่ยรเข่ยว แล้ะคณ์ะ, ๒๕๓๙ : ๘๖) ข่ดีจ่งเป็นเสุมือนกฎหมายประเภัที่หน่�งที่่�นำามาใช้้โดียอาศัยศรัที่ธิ์า
แล้ะความเช้ื�อ แล้ะอ้างอิงจาร่ติแล้ะประเพิณ์่ที่่�ประช้าช้นถืือปฏิิบ้ัติิสุืบ้ติ่อกันมา ดีังนั�น กฎหมาย
จาร่ติ ประเพิณ์่ แล้ะข่ดี จ่งเป็นข้อห้ามที่่�กำาหนดีหรือเข่ยนข่�นปะปนกันไป (ยังไม่ม่การศ่กษาเรื�องน่�)
เช้่น กฎหมายล้้านนากำาหนดีการล้ักนำ�า ผู้้้ใดีระบ้ายนำ�าจากที่่�นาของผู้้้อื�นมาใสุ่นาของตินเอง ม่ความผู้ิดี
ล้งโที่ษปรับ้ (ประเสุริฐ ณ์ นคร, ๒๔๑๔, ๒๕๒๔ แล้ะ ๒๕๒๘) แล้ะการล้ักนำ�าถืือว่าข่ดีแล้ะถืือเป็น
จาร่ติของช้าวนาที่่�ใช้้นำ�าร่วมเหมืองฝายเดี่ยวกัน กฎหมายแล้ะข้อห้ามข่ดีกำาหนดีข่�นเพิื�อควบ้คุมความ
ประพิฤติิของประช้าช้นติั�งแติ่ระดีับ้ปัจเจกบุ้คคล้ ครอบ้ครัว หม้่บ้้าน แล้ะเมือง
ขึึด : ขึ้อห้้ามศักดิ�สัิทธิ์ิ�
“ข่ดี” เป็นเสุมือนกฎหมายศักดีิ�สุิที่ธิ์ิ� ประช้าช้นในล้้านนาไม่กล้้าล้ะเมิดีข้อห้ามข่ดี เพิราะ
เกรงกล้ัวความเสุื�อมจะเกิดีกับ้ติน ครอบ้ครัว หม้่บ้้าน แล้ะเมือง พิระสุงฆ์์แล้ะหัวหน้าครอบ้ครัวม่บ้ที่บ้าที่
สุำาคัญ์ในการสุั�งสุอน (socialization) เรื�องข้อห้ามข่ดีแติ่ไม่ที่ราบ้แน่ช้ัดีว่าเรื�องน่�ไดี้สุั�งสุอนมาติั�งแติ่
เมื�อใดี ปัจจุบ้ันความเช้ื�อแล้ะความกล้ัว “ข่ดี” ยังดีำารงอย้่ในสุังคมล้้านนา สุมาช้ิกในสุังคมล้้านนา
ทีุ่กคนติ้องไม่ให้สุมาช้ิกล้ะเมิดีข้อห้ามข่ดี เพิราะจะเป็นสุาเหติุให้ทีุ่กคนประสุบ้ความเสุื�อม ความฉิิบ้หาย
โดียไม่ม่ข้อยกเว้น ดีังนั�น ข้อห้ามข่ดีจ่งไดี้รับ้การยอมรับ้แล้ะถืือปฏิิบ้ัติิติามอย่างเคร่งครัดี เช้ื�อว่า
ในอดี่ติช้าวบ้้านช้าวเมืองร้้จักข้อห้ามข่ดีมากกว่ากฎหมายบ้้านเมือง การที่่�ช้าวล้้านนาเกรงกล้ัวข้อห้าม
ข่ดีเนื�องจากช้าวล้้านนาม่ความเช้ื�อดีั�งเดีิมคือ “ผู้่” (animism) มาก่อนที่่�จะรับ้นับ้ถืือพิระพิุที่ธิ์ศาสุนา
แล้ะติ่อมาไดี้นับ้ถืือที่ั�งผู้่แล้ะพิระพิุที่ธิ์ศาสุนาผู้สุมผู้สุานกันไป ที่ำาให้การบ้ังคับ้ใช้้ข่ดีเป็นไปอย่าง
ม่ประสุิที่ธิ์ิภัาพิยิ�ง โดียเช้ื�อเรื�องสุิ�งเหนือธิ์รรมช้าติิหรือ “ผู้่” จะล้งโที่ษทีุ่กคนที่่�ล้ะเมิดีกฎข้อห้ามข่ดี
ข้อน่�อาจจะช้่วยให้สุมาช้ิกในสุังคมล้้านนาติ้องร่วมมือกันป้องกันมิให้คนล้ะเมิดีข่ดี ซึ่่�งเป็นความ
สุามารถืของผู้้้ปกครอง พิระสุงฆ์์ แล้ะปัญ์ญ์าช้นที่่�ใช้้ที่ั�งจาร่ติ ประเพิณ์่ แล้ะความเช้ื�อข่ดีอย่างฉิล้าดี
แยบ้ยล้เพิื�อกำากับ้พิฤติิกรรมของสุมาช้ิกในสุังคมล้้านนาไดี้อย่างดี่ยิ�ง แล้ะเพิื�อให้แนวการอบ้รม
สุั�งสุอนเก่�ยวกับ้ข้อห้ามข่ดีดีังกล้่าวเป็นไปในที่ิศที่างเดี่ยวกัน พิระสุงฆ์์จ่งเข่ยนคัมภั่ร์เก่�ยวกับ้ข้อห้าม
ข่ดีข่�นโดียเฉิพิาะรจนารวบ้รวมเป็นคัมภั่ร์ใบ้ล้านแล้ะพิับ้สุาจาร แล้ะเข่ยน/จารดี้วยอักษรธิ์รรมล้้านนา
(ติั�วเมือง) ม่หล้ายคัมภั่ร์เร่ยกช้ื�อแติกติ่างกันไป เช้่น “ม้ล้ข่ดีสุัพิพิะ” บ้างคัมภั่ร์เป็นเรื�องจาร่ติแติ่ม่เรื�อง
๒ ศาสุติราจารย์ ดีร.ประเสุริฐ ณ์ นคร ไดี้เสุนอความหมายของคำาว่า “ข่ดี” ในที่่�ประชุ้มสุำานักธิ์รรมศาสุติร์แล้ะการเมือง ราช้บ้ัณ์ฑิิติยสุภัา
เมื�อวันพิุธิ์ที่่� ๕ กันยายน พิ.ศ. ๒๕๖๑ ผู้้้นิพินธิ์์ขอกราบ้ขอบ้พิระคุณ์ที่่านอาจารย์อย่างสุ้งไว้ ณ์ ที่่�น่�ดี้วย
