Page 112 - 46-1
P. 112
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
104 ขึึด : ขึ้อห้้ามในสัังคมล้้านนา
อักษรธิ์รรมล้้านนา ฉิบ้ับ้วัดีติุ่นกล้าง อำาเภัอเมือง จังหวัดีพิะเยา พิ.ศ. ๒๔๕๑ กล้่าวว่าพิระมาหาอุบ้าล้่เถืระ
ไดี้แติ่งคัมภั่ร์เรื�องน่� ม่รายล้ะเอ่ยดีดีังน่�
แรกเริ�มที่ำาพิิธิ์่ถือนข่ดี ช้าวเมืองติ้องจัดีที่ำาพิิธิ์่ “ข่�นที่้าวที่ั�ง ๔” (ศร่เล้า เกษพิรหม, ๒๕๖๑)
๑๔
แล้้วให้นิมนติ์พิระสุงฆ์์ ๒๒ ร้ป มาพิร้อมกันในปะรำาพิิธิ์่กล้างเมือง พิระสุงฆ์์ที่่�พิรรษาสุ้งสุุดีจะมอบ้หมาย
ให้พิระสุงฆ์์ ๔ ร้ป เดีินไปพิร้อมกับ้ป่าวประกาศว่า ให้ผู้่ที่ั�งหล้ายที่่�เป็นผู้่ร้ายที่ั�งหมดีซึ่่�งที่ำาร้ายที่ำาล้าย
บ้้านเมืองให้พิินาศฉิิบ้หายหรือ “ติกข่ดี” ให้ผู้่เหล้่าน่�มารับ้ศ่ล้ ๕ แล้ะเล้ิกที่ำาร้ายผู้้้คนในบ้้านเมือง พิระสุงฆ์์
ที่ั�ง ๔ ร้ปป่าวประกาศแล้้วให้กล้ับ้มาที่่�ปะรำาพิิธิ์่ พิร้อมกับ้ติ่ฆ์้อง ๓ ครั�ง พิระสุงฆ์์ที่ั�ง ๔ ร้ปยืนติิดีกับ้
“หอที่้าวที่ั�ง ๔” ระยะห่างจากผู้้้เข้าร่วมที่ำาพิิธิ์่ประมาณ์ ๑ คืบ้ (หัติถืบ้าที่) เสุมือนหน่�งจะประกอบ้พิิธิ์่
อุปสุมบ้ที่ พิร้อมกับ้อ่านคาถืาให้ผู้่ร้ายที่ั�งปวงมารับ้ศ่ล้ ๕ ให้ผู้่กล้ับ้ติัวกล้ับ้ใจเป็นผู้่ที่่�ดี่ “...บ้ัดีน่�จักหื�อ
สุ้ไดี้ติั�งอย้่คล้องดี่” ไม่ที่ำาร้ายช้าวบ้้านช้าวเมืองที่่�ที่ำาผู้ิดีข่ดี เมื�อสุั�งสุอนผู้่เสุร็จแล้้ว ให้หามกระที่ง
เซึ่่นไหว้มาวางไว้ติ่อหน้าคณ์ะสุงฆ์์ แล้้วมัคนายกกล้่าวว่า คนแล้ะสุัติว์ในบ้้านเมืองน่�ไม่ม่ความสุุข
ความเจริญ์เหติุเพิราะ “ติกข่ดี” ดี้วยกระที่ำาผู้ิดีติ่อสุิ�งศักดีิ�สุิที่ธิ์ิ�ในบ้้านเมือง เช้่น พิระพิุที่ธิ์ร้ป พิระธิ์าติุ
พิระบ้าที่ ติ้นศร่มหาโพิธิ์ิ� วิหาร อุโบ้สุถื เหมืองฝาย ถืำ�า วัดี ปราสุาที่ รั�วเว่ยง (กำาแพิง) บ้วก หนอง ไร่ นา
แล้ะที่่�พิวกข้าพิเจ้าไม่อาจจะที่ราบ้ไดี้ ขอคณ์ะสุงฆ์์ไดี้นำาเอาความช้ั�วร้ายจัญ์ไรเหล้่าน่�ออกไปจากบ้้านเมือง
ดี้วย “ภัันเติ ข้าแติ่เจ้าก้ (พิระสุงฆ์์) พิระสุังฆ์ะเจ้าที่ังหล้าย บ้้านเมืองที่่�น่� ก็มาเป็นอันบ้่วุฒิ (เจริญ์)
ที่ังสุัติว์แล้ะคนแม่นข่ดีดี้วย พิระพิุที่ธิ์ พิระธิ์าติุ พิระบ้าที่...(ข่ดีดี้วย) อันใดีอันหน่�ง ผู้้้ข้าบ้่ร้้จักหันแจ้ง
แห่งหนติำาบ้ล้ใดี บ้่นิมันติะนา พิระพิุที่ธิ์พิระธิ์รรมพิระสุังฆ์ะ กรุณ์าเมติติาปรายโผู้ดี (โปรดี) ยกเอาโที่ษ
จัญ์ไร หื�อหน่ไกล้จากนัคคะรัฏิฐานบ้้านเมืองแห่งผู้้้ข้าที่ังหล้ายแดี่เที่อะ” (เมธิ์่ ใจศร่, ๒๕๖๐ : ๔)
หล้ังจากนั�นคณ์ะสุงฆ์์จะสุวดีมนติ์หล้ายคัมภั่ร์เพิื�อขับ้ไล้่ความช้ั�วร้ายแล้ะเสุน่ยดีจัญ์ไรที่ั�งปวง
เครื�องปัระกอบในพิธิ์ีถอนขึึด
กระที่งเครื�องเซึ่่นขนาดีใหญ์่ พิร้อมเครื�องเซึ่่นไหว้แล้ะดีอกไม้ ธิ์้ปเที่่ยน อย่างล้ะ ๑๑๗ อัน
ผู้ล้ไม้ เงิน ข้าวสุุก ร้ปปั�น ช้้าง ม้า วัว ควาย เป็ดี ไก่ หม้ หมา เติ่า ปล้าฝา (ติะพิาบ้นำ�า) แล้ะง้
อย่างล้ะ ๑๑๗ อัน กระบ้อกเหล้้า เครื�องอาวุธิ์ ดีินที่่�ขุดีมาจากมุมกำาแพิงเมืองแล้ะดีินจากประติ้เมือง
ที่ั�ง ๔ แล้ะดีินจากกล้างเมือง ปั�นดีินเป็นร้ปคน ในระหว่างที่่�พิระสุงฆ์์สุวดีมนติ์ให้เจ้าเมือง พิระเที่ว่ แล้ะ
๑๔ ที่้าวที่ั�ง ๔ เป็นเที่พิยดีาประจำาที่ิศที่ั�ง ๔ หรือที่้าวจติุโล้กบ้าล้ คอยปกปักษ์รักษาผู้้้คนที่่�อาศัยในบ้้านแล้ะเมือง ไดี้แก่ ที่้าวธิ์ติรฐ
ผู้้้เป็นใหญ์่แห่งคนธิ์รรพิ์ รักษาที่ิศติะวันออก ที่้าววิรุฬหก ผู้้้เป็นใหญ์่แห่งกุมภััณ์ฑิ์ รักษาที่ิศใติ้ ที่้าววิร้ปักษ์ ผู้้้เป็นใหญ์่แห่งนาค รักษา
ที่ิศติะวันติก แล้ะที่้าวเวสุสุุวรรณ์ (ที่้าวกุเวร) ผู้้้เป็นใหญ์่แห่งยักษ์ รักษาที่ิศเหนือ
