Page 149 - The Journal of the Royal Society of Thailand
P. 149
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่ี� ๔๙ ฉบัับัที่ี� ๑ มกราคม-เมษาย์นี ๒๕๖๗
รองศาสตราจารย์์ ดร.สำเนีีย์ง เลื่่�อมใส 139
จ้ะเห็นวี�ามหากาพย์เสานัทรนัันัทะมีการด้ำเนินเร่�อังตั�งแต�การสัร้างเม่อังกป็ิลวีาสัต่ กล�าวีถูึงพระเจ้้า
ศ่ที่โธ์ที่นะและพระตถูาคต จ้ากนั�นจ้ึงกล�าวีถูึงเร่�อังราวีขอังเจ้้าชีายนันที่ะ การอัภิเษกสัมรสั การอัอักบวีชี และ
การป็ระพฤติธ์รรมจ้นได้้บรรล่เป็็นพระอัรหันต์ มหากาพย์เสานัทรนัันัทะเป็็นวีรรณกรรมพ่ที่ธ์ศาสันา
ภาษาสัันสักฤตที่ี�น�าสันใจ้เพราะมีคำอัธ์ิบายหลักธ์รรมที่ี�เป็็นป็ระโยชีน์มากมาย อััศวีโฆษได้้ป็รารภควีามตั�งใจ้
ขอังตนในการแต�งมหากาพย์เร่�อังนี�วี�าตนป็รารถูนาจ้ะที่ำให้คนที่ี�ไม�สันใจ้พระพ่ที่ธ์ศาสันาหันมาสันใจ้พ่ที่ธ์ธ์รรม
เป็็นสัำคัญ มิได้้ป็รารถูนาจ้ะอัวีด้ควีามสัามารถูในที่างกวีีแต�อัย�างใด้ ขอัให้ผูู้้อั�านเล่อักสัรรเอัาแต�สัาระสัำคัญ
ที่ี�ที่ำให้เกิด้ควีามสังบที่างใจ้ (จ้อัห์นสัตัน, ๒๕๔๓ : ๒๓๑) ในมหากาพย์เสานัทรนัันัทะอััศวีโฆษกล�าวีถูึงชีีวีิต
ขอังพระนันที่ะเฉพาะชีาติป็ัจ้จ้่บันเที่�านั�น ไม�ได้้กล�าวีถูึงอัด้ีตชีาติขอังพระนันที่ะเหม่อันอัย�างอัรรถูกถูาธ์รรมบที่
ที่ี�พระพ่ที่ธ์โฆสัแต�งเป็็นภาษาบาลี ๖
อััศวีโฆษบรรยายวี�าเจ้้าชีายนันที่ะเป็็นโอัรสัขอังพระเจ้้าศ่ที่โธ์ที่นะกับพระนางป็ระชีาบด้ีโคตมี เพราะ
ที่ำให้ราชีวีงศ์มีควีามสั่ขเพลิด้เพลินจ้ึงได้้พระนามวี�า “นันที่ะ” (นนฺที่) และเพราะมีรูป็ร�างหน้าตางด้งามจ้ึงมี
คำขยายพระนามวี�า “สั่นที่ร” (สั่นฺที่ร) อััศวีโฆษพรรณนาวี�าพระอังค์งด้งามเหม่อันกามเที่พมาป็รากฏร�าง
ที่รงเจ้ริญวีัยขึ�นพร้อัมกับพระเชีษฐาค่อัพระสัรวีารถูสัิที่ธ์ะ (สัรฺวีารฺถูสัิทีฺ่ธ์) ที่ั�งสัอังมีอั่ป็นิสััยแตกต�างกันค่อั
เจ้้าชีายนันที่ะที่รงยินด้ีและมัวีเมาในกามสั่ข สั�วีนพระเชีษฐาไม�ที่รงยินด้ีในกามสั่ขเลย
ต�อัมาเม่�อัเจ้้าชีายสัรวีารถูสัิที่ธ์ะเสัด้็จ้อัอักผู้นวีชีไป็บำเพ็ญเพียรจ้นได้้ตรัสัรู้และเสัด้็จ้กลับไป็โป็รด้
พระป็ระยูรญาติที่ี�เม่อังกป็ิลวีาสัต่จ้นมีผูู้้ศรัที่ธ์าพากันอัอักบวีชีจ้ำนวีนมาก ครั�งนั�นเจ้้าชีายนันที่ะแม้จ้ะที่ราบวี�า
พระพ่ที่ธ์อังค์ป็ระที่ับอัยู�ที่ี�เม่อังกป็ิลวีาสัต่แต�ก็ไม�ได้้สันพระที่ัยนัก เพราะเพิ�งจ้ะเข้าพิธ์ีอัภิเษกสัมรสักับเจ้้าหญิง
สั่นที่รี ใหม� ๆ นั�นเอัง เน่�อังจ้ากเป็็นชี�วีงข้าวีใหม�ป็ลามันจ้ึงได้้แต�คลอัเคลียอัยู�กับพระชีายาที่ั�งวีัน อััศวีโฆษพรรณนา
๗
การอัยู�ร�วีมกันขอังคนที่ั�งสัอังไวี้วี�า
ปรสฺปโรทฺวีีกฺฺษณตตฺปรากฺฺษํ ปรสฺปรวีฺย์าหฺฺฤตสกฺฺตจิตฺตํ |
ปรสฺปราเศฺลื่ษหฺฺฤตางฺคราคํ ปรสฺปรํ ตนีฺมิถุุนีํ ชหฺาร || ๔.๙ ||
ควีามวี�า ที่ั�งคู�คลอัเคลียกัน จ้้อังมอังด้วีงเนตรขอังกันและกัน มีจ้ิตผูู้กพันอัยู�กับการสันที่นาหยอักล้อักัน
และกอัด้รัด้กันจ้นเคร่�อังสัำอัางที่ี�ที่าร�างกายถููกลบเล่อันอัอักไป็
ภาวีานีุรกฺฺเตา คิรินีิรฺฌรสฺเถุา เตา กฺึนีรีกฺึปุรุษาวีิโวีเภา |
จิกฺฺรีฑตุศฺจาภิวีิเรชตุศฺจ รูปศฺริย์านีฺโย์นีฺย์มิวีากฺฺษิปนีฺเตา || ๔.๑๐ ||
๖ ในอัรรถูกถูาธ์รรมบที่พระพ่ที่ธ์โฆสัแต�งเร่�อังพระนันที่ะเป็็นร้อัยแก้วีเพ่�อัอัธ์ิบายถูึงเหต่ที่ี�พระพ่ที่ธ์อังค์ตรัสัพระคาถูาวี�า “ยถูา อัคารำ ที่่จฺ้ฉนฺนำ ...”
เป็็นต้น โครงเร่�อังในอัรรถูกถูาธ์รรมบที่มักป็ระกอับด้้วียสั�วีนสัำคัญ ค่อั ๑. อัารัมภกถูา กล�าวีถูึงพระพ่ที่ธ์เจ้้าป็ระที่ับที่ี�ไหนและที่รงป็รารภใคร
จ้ึงตรัสัพระคาถูานั�น ๒. ป็ัจ้จ้่ป็ป็ันนวีัตถู่ กล�าวีถูึงเหต่การณ์ที่ี�กำลังเกิด้ขึ�น ๓. อัตีตวีัตถู่ กล�าวีถูึงอัด้ีตชีาติขอังตัวีละครเร่�อังนั�น ๔. เวียยากรณะ
กล�าวีถูึงคำอัธ์ิบายพระคาถูา ด้ังตัวีอัย�างเร่�อังพระนันที่ะนี� สั�วีนที่ี�เป็็นอัารัมภกถูากล�าวีถูึงพระพ่ที่ธ์เจ้้าป็ระที่ับอัยู�ที่ี�วีัด้พระเชีตวีันที่รงป็รารภ
พระนันที่ะจ้ึงตรัสัพระคาถูาข้างต้น สั�วีนที่ี�เป็็นป็ัจ้จ้่ป็ป็ันนวีัตถู่ค่อัเร่�อังขอังเจ้้าชีายนันที่ะตั�งแต�เข้าพิธ์ีอัภิเษกสัมรสัจ้นอัอักบวีชีและได้้บรรล่อัรหันต์
สั�วีนที่ี�เป็็นอัตีตวีัตถู่ค่อัตอันพระพ่ที่ธ์อังค์ที่รงเล�าถูึงอัด้ีตชีาติขอังพระนันที่ะที่ี�เคยเกิด้เป็็นลา และเวียยากรณะค่อัการอัธ์ิบายพระคาถูาคำต�อัคำ
๗ ในมหากาพย์เสานัทรนัันัทะ เจ้้าหญิงถููกเรียกวี�า “สั่นที่รี” เพราะมีรูป็ร�างหน้าตางด้งาม ถููกเรียกวี�า “มานินี” เพราะมีควีามด้่�อัรั�นและเย�อัหยิ�ง และ
ถููกเรียกวี�า “ภามินี” เพราะมีควีามสัด้ใสัและแสันงอัน สั�วีนในอัรรถูกถูาธ์รรมบที่ พระพ่ที่ธ์โฆสัเรียกวี�า “ชีนป็ที่กัลยาณี”
