Page 32 - 46-1
P. 32
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
24 การพิิจารณาความชอบและการแต่่งต่้�งขุุนนางไทยในอดีีต่
การพิิจารณาความชอบ
และการแต่่งต่้�งขุุนนางไทยในอดีีต่
นายกฤษฎา บุณยสมิต่
ภาคีีสมาชิิก สำานัักธรรมศาสตร์และการเมือง
ราชิบััณฑิิตยสภา
บทคััดย่่อ
การพิิจารณาความชอบและการแต่่งต่้�งขุุนนางไทยในอดีีต่ เป็็นการศึึกษาหล้กเกณฑ์์
การพิิจารณาแต่่งต่้�งขุุนนางหรือขุ้าราชการ ซึ่ึ�งการป็กครองขุองไทยสม้ยโบราณ ต่้�งแต่่สถาป็นา
กรุงศึรีอยุธยาเป็็นราชธานีใน พิ.ศึ. ๑๘๙๓ มาจนถึงกรุงร้ต่นโกสินทร์ในร้ชสม้ยพิระบาทสมเดี็จ
พิระจุลจอมเกล้าเจ้าอย่่ห้ว ก่อนการป็ฏิิร่ป็การบริหารราชการแผ่่นดีินโดียต่้�งกระทรวงต่่าง ๆ
เป็็นแบบสม้ยใหม่น้�น ไดี้แบ่งป็ระเภทขุุนนางหรือขุ้าราชการออกเป็็น ๒ ฝ่่ายคือ ฝ่่ายทหารและ
ฝ่่ายพิลเรือน การพิิจารณาความดีีความชอบและแต่่งต่้�งขุุนนางหรือขุ้าราชการเพิื�อป็ฏิิบ้ต่ิราชการ
ต่่างพิระเนต่รพิระกรรณในหน้าที�ต่่าง ๆ ซึ่ึ�งเป็็นพิระราชกิจสำาค้ญป็ระการหนึ�งขุองพิระมหากษ้ต่ริย์
พิบว่าทรงนำาหล้กธรรมในราชนีต่ิและหล้กกฎหมายในพิระราชกำาหนดีบทพิระอ้ยการต่่าง ๆ
ในกฎหมายต่ราสามดีวง มาป็ระกอบพิระราชวินิจฉั้ยในการแต่่งต่้�ง โดียแบ่งหล้กเกณฑ์์เป็็น ๒
กรณี คือ การพิิจารณาความดีีความชอบในราชการสงครามในระดี้บต่่าง ๆ ซึ่ึ�งมีผ่ลทำาให้ขุุนนาง
ผ่่้ป็ระกอบความดีีความชอบน้�นไดี้เลื�อนต่ำาแหน่งหน้าที�ราชการแบบขุ้ามขุ้�น และการพิิจารณา
ความดีีความชอบในการป็ฏิิบ้ต่ิราชการในยามป็รกต่ิซึ่ึ�งแบ่งระดี้บความดีีความชอบไว้เช่นก้น
นอกจากน้�น ในการพิิจารณาแต่่งต่้�งขุุนนางช้�นผ่่้ใหญ่ พิระราชกำาหนดีเก่า ฉับ้บที� ๕๐ ซึ่ึ�งเป็็น
กฎหมายอยุธยาไดี้กำาหนดีหล้กการในการพิิจารณาที�สำาค้ญไว้ดี้วยว่า ผ่่้จะไดี้ร้บการพิิจารณา
ต่้องป็ระกอบดี้วยคุณสมบ้ต่ิคือ วุฒิิ ๔ ป็ระการ ไดี้แก่ ชาต่ิวุฒิิ ว้ยวุฒิิ คุณวุฒิิ และป็ัญญาวุฒิิ
ท้�งต่้องป็ระกอบดี้วย อธิบดีี ๔ ป็ระการ ไดี้แก่ ฉั้นทาธิบดีี วิริยาธิบดีี จิต่าธิบดีี และวิม้งสาธิบดีี
การกำาหนดีหล้กเกณฑ์์ดี้งกล่าวหลายป็ระการต่ามกฎหมายเก่ามีค่าควรแก่การศึึกษา และย้งมี
ความท้นสม้ยสามารถนำามาเป็รียบเทียบหรืออาจป็ระยุกต่์ใช้เพิื�อพิ้ฒินาหล้กเกณฑ์์ต่่าง ๆ ที�
ควรถือเป็็นคุณสมบ้ต่ิสำาค้ญขุองผ่่้ควรไดี้ร้บการพิิจารณาให้ดีำารงต่ำาแหน่งขุองเจ้าหน้าที�ภาคร้ฐ
ในป็ัจจุบ้นไดี้เป็็นอย่างดีี
คัำ�สำำ�คััญ : การพิิจารณาความชอบ การแต่่งต่้�งขุุนนาง ราชนีต่ิ ขุุนนางฝ่่ายทหาร ขุุนนาง
ฝ่่ายพิลเรือน วุฒิิ ๔ ป็ระการ อธิบดีี ๔ ป็ระการ
