Page 130 - 47-2
P. 130
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๗ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม–สิิงหาคม ๒๕๖๕
120 ศาสนากัับนิเวศวิทยา : กัรณีีศาสนาพุุทธ
ที่ั�งหลัาย ดังปรึ่ากฏในัคำาแผ่่เมต่ต่า ที่่�ว่า “ขอให้สำัตว์์ทิั�งหลายทิ่�เป็นัเพื�อนัทิุกข์ เกิด แก่ เจ็บั ตาย
๑๐
ด้ว์ยกันัทิั�งสำิ�นั จงเป็นัผู้ไม่ม่เว์รม่ภัยแก่กันัและกันั จงอย่าเบั่ยดเบั่ยนัซึ่่�งกันัและกันั และจงปราศจาก
ทิุกข์กาย ทิุกข์ใจ รักษาตนัให้พ้นัจากทิุกข์ภัยทิั�งปว์งเถิด” (ขันัที่อง วิชาเดช, พรึ่ะมหาสิ่มบูรึ่ณ์ วุฑิฺฒิกโรึ่
แลัะปรึ่ะพันัธ์ ศุภูษรึ่, ๒๕๖๒)
จัรึ่ิยธรึ่รึ่มจัากการึ่รึู่้เข้าใจัธรึ่รึ่มชาต่ิแลัะกฎของธรึ่รึ่มชาต่ิดังกลั่าวข้างต่้นั ค่อ ถื้าต่้องการึ่
จัะให้เกิดผ่ลัด่แก่ธรึ่รึ่มชาต่ิแลัะสิ่ิ�งแวดลั้อม มนัุษย์ต่้องม่ปฏิสิ่ัมพันัธ์กับธรึ่รึ่มชาต่ิแลัะสิ่ิ�งแวดลั้อม
อย่างสิ่อดคลั้องกับความจัรึ่ิง หรึ่่อสิ่อดคลั้องกับกฎของธรึ่รึ่มชาต่ิ อย่างนั้อยก็ต่้องมองสิ่ิ�งที่ั�งหลัาย
ในัธรึ่รึ่มชาต่ิว่าเที่่าเที่่ยมกับต่นั แลัะไม่ถื่อว่าต่นัสิ่ำาคัญกว่าหรึ่่อเป็นัศูนัย์กลัาง แต่่เป็นัสิ่่วนัหนั่�งของ
ธรึ่รึ่มชาต่ิที่ั�งหมดในัโลักเด่ยวกันั ที่ัศนัะเช่นันั่�เป็นัฐานัสิ่ำาคัญของจัรึ่ิยธรึ่รึ่มที่างสิ่ิ�งแวดลั้อม (environ-
mental ethics) ซ่�งจัะช่วยให้มนัุษย์ม่ปฏิสิ่ัมพันัธ์ในัที่างบวกกับสิ่ิ�งแวดลั้อม
พุุทธธรรมเป็นรากัฐานของแนวคิิดและจริยธรรมทางนิเวศวิทยาสมัยใหม่
ม่พุที่ธธรึ่รึ่มหมวดหนั่�งเรึ่่ยกว่า ปฏิจัจัสิ่มุปบาที่ (dependent origination, conditioned
arising) ซ่�งว่าด้วยการึ่เกิดข่�นัของสิ่ิ�งที่ั�งหลัายเพรึ่าะอาศัยสิ่ิ�งอ่�นั หรึ่่อเพรึ่าะม่สิ่ิ�งอ่�นัเป็นัปัจัจััย
หมายความว่า สิ่ิ�งที่ั�งหลัาย ไม่ว่าจัะม่ช่วิต่หรึ่่อไม่ม่ช่วิต่ ลั้วนัอาศัยสิ่ิ�งอ่�นัจั่งเกิดข่�นัหรึ่่อดับไปได้ ไม่ม่
สิ่ิ�งใดเกิดหรึ่่อดับได้โดยไม่ม่สิ่ิ�งอ่�นัเป็นัปัจัจััยหรึ่่อเป็นัสิ่าเหตุ่
ปฏิจัจัสิ่มุปบาที่นั่�บางที่่เรึ่่ยกว่า อิที่ัปปัจัจัยต่า ซ่�งต่ามต่ัวหนัังสิ่่อแปลัว่า “ภูาวะที่่�ม่อันันั่� ๆ
เป็นัปัจัจััย” หมายถื่งความเป็นัไปต่ามความสิ่ัมพันัธ์แห่งเหตุ่ปัจัจััย ที่ำาให้บอกได้ว่า เพรึ่าะสิ่ิ�งนั่�ม่ สิ่ิ�งนั่�
จั่งม่ เพรึ่าะสิ่ิ�งนั่�เกิดข่�นั สิ่ิ�งนั่�จั่งเกิดข่�นั หรึ่่อเพรึ่าะสิ่ิ�งนั่�ดับไป สิ่ิ�งนั่�จั่งดับไปด้วย อ่กคำาหนั่�งที่่�หมายถื่ง
ภูาวะอย่างเด่ยวกันันั่� ค่อ ต่ถืต่า ซ่�งหมายถื่ง “ภูาวะที่่�สิ่ิ�งที่ั�งหลัายเป็นัของมันัอย่างนัั�นั” ค่อเป็นัไปต่าม
เหตุ่ปัจัจััย (สิ่มเด็จัพรึ่ะพุที่ธโฆษาจัารึ่ย์, ๒๕๖๕ก, ๒๕๖๕ข) พรึ่ะพุที่ธองค์ที่รึ่งแสิ่ดงปฏิจัจัสิ่มุปบาที่
เพ่�ออธิบายกรึ่ะบวนัการึ่เกิดข่�นัแลัะดับไปของทีุ่กข์ ซ่�งม่ปัจัจััยถื่ง ๑๒ อย่าง สิ่่งผ่ลัต่่อกันัในัลัักษณะ
๑๑
ที่่�อย่างหนั่�งเป็นัปัจัจััยให้อ่กอย่างหนั่�งเกิดหรึ่่อดับ ต่่อเนั่�องกันัไปเป็นัลัูกโซ่
สิ่ารึ่ะสิ่ำาคัญของปฏิจัจัสิ่มุปบาที่ ค่อ ทีุ่กสิ่ิ�งทีุ่กอย่างในัโลักนั่�ลั้วนัสิ่ัมพันัธ์แบบอิงอาศัยกับ
สิ่ิ�งอ่�นั เก่�ยวเนั่�องกับสิ่ิ�งอ่�นั หรึ่่อม่สิ่ิ�งอ่�นัเป็นัปัจัจััยจั่งเกิดข่�นั (หรึ่่อเปลั่�ยนัแปลังไป) ได้ นั่�ค่อคำาสิ่อนัที่่�
๑๐ การึ่แผ่่เมต่ต่าม่หลัายแบบ หลัายรึ่ะดับ ที่่�ยกมาเป็นัต่ัวอย่างในัที่่�นั่�เป็นัการึ่แผ่่เมต่ต่าแก่เพ่�อนัมนัุษย์แลัะสิ่ัต่ว์ที่ั�งหลัาย ไม่จัำากัดขอบเขต่
๑๑ ปัจัจััยที่ั�ง ๑๒ อย่าง ได้แก่ อวิชชา สิ่ังขารึ่ วิญญาณ นัามรึู่ป อายต่นัะที่ั�งหก ผ่ัสิ่สิ่ะ เวที่นัา ต่ัณหา อุปาที่านั ภูพ ชาต่ิ แลัะชรึ่ามรึ่ณะ
ต่ามหลัักปฏิจัจัสิ่มุปบาที่ ความทีุ่กข์เป็นัผ่ลัลััพธ์ของปัจัจััยที่ั�ง ๑๒ อย่างนั่� ซ่�งเกิดข่�นัแบบเป็นัเหตุ่เป็นัผ่ลัของกันัแลัะกันั ต่่อเนั่�องกันั
เป็นัลัูกโซ่ ดังนัั�นั การึ่ที่่�จัะดับทีุ่กข์ ก็ต่้องขจััดปัจัจััยที่่�เป็นัต่้นัเหตุ่เหลั่านั่�ให้ได้
