Page 272 - 46-1
P. 272
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๖ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๔
264 พััฒนาการของงานภููมิิสถาปััตยกรรมิในพัระเมิรุมิาศจากยุคต้นสมิัยรัตนโกสินทร์ฯ
อยู่หัวบรมโกศจนถ่งงานการก่อสร้างพระเมรุมาศของพระบาทสมเดี็จพระบรมชนกาธีิเบศร
มหาภููมิพลิอดีุลิยเดีชมหาราช บรมนาถบพิตร จากลิักษัณะของพระเมรุมาศที�ปรากฏพัฒนาการในการ
สร้างสรรค้์งานแลิะออกแบบก่อสร้างที�เกี�ยวข้องกับงานภููมิสถาปัตยกรรมนั�น พิจารณาเฉพาะช่วง
พัฒนาการของงานภููมิสถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสมัยรัตนโกสินทร์นั�น จำาแนกลิักษัณะการ
เปลิี�ยนแปลิงของจัดีการพื�นที�ในรูปแบบของงานภููมิสถาปัตยกรรมไดี้โดียมีเกณฑ์ในการพิจารณาจาก
ประเดี็นหลิัก ๓ ประการ ไดี้แก่
๑. ลิักษัณะการวางผังบริเวณแลิะรูปแบบสถาปัตยกรรมพระเมรุมาศ
๒. ลิักษัณะการออกแบบตกแต่งพื�นที�แลิะปริมณฑลิ
๓. ลิักษัณะการใช้วัสดีุในการก่อสร้างงานภููมิสถาปัตยกรรม
จากข้อพิจารณาทั�ง ๓ ประเดี็นข้างต้นนั�น สามารถแบ่งช่วงพัฒนาการของงานภููมิสถาปัตยกรรม
ในงานพระเมรุมาศไดี้ ๔ ช่วงดีังนี�
๑. รูปแบบที�ย่ดีถือตามประเพณีที�สืบเนื�องมาจากสมัยอยุธียา ไดี้แก่ พระเมรุมาศในสมัย
รัชกาลิที� ๑ ถ่งพระเมรุมาศที�ก่อสร้างในสมัยรัชกาลิที� ๕ ลิักษัณะงานภููมิสถาปัตยกรรมแลิะสถาปัตยกรรม
ที�ปรากฏในช่วงนี� มีลิักษัณะที�เป็นการสืบทอดีมาจากสมัยอยุธียา มีรูปแบบของการวางผังที�มีพื�นที�
ขนาดีกว้างใหญ่ อาค้ารพระเมรุขนาดีใหญ่สร้างค้รอบพระเมรุมาศที�ตั�งอยู่ภูายในซึ่่�งเป็นประธีานก่�งกลิาง
ของมณฑลิพิธีี โดียเป็นการสื�อค้วามหมายถ่งแผนภููมิจักรวาลิอันมีเขาพระสุเมรุเป็นศูนย์กลิาง บนพื�นที�
ที�เป็นสนามที�ราบเรียบลิ้อมรอบดี้วยฉัตร ธีง แลิะรั�วราชวัติ ที�เขียนจิตรกรรมเรื�องรามเกียรติ� แลิะมีการ
สร้างอาค้ารที�ลิ้อมรอบพระเมรุที�เรียกว่า “สามซึ่่าง” มีลิักษัณะของอาค้ารเค้รื�องยอดีทรงปรางค้์สร้าง
อยู่ในตำาแหน่งประจำาทั�ง ๘ ทิศ ไดี้แก่ มุมทั�ง ๔ มุม แลิะตำาแหน่งก่�งกลิางของทั�ง ๔ ดี้าน ซึ่่�งเป็นประตู
ทางเข้าสู่มณฑลิพิธีี โดียมีทวารบาลิประจำาทุกประตูแลิะมีอาค้ารโรงรูปสัตว์ตั�งรายรอบลิ้อมสามซึ่่าง
สำาหรับพื�นที�รอบนอกเป็นพื�นที�สำาหรับการมหรสพ ไดี้แก่ การตั�ง “ระธีา” สำาหรับจุดีดีอกไม้ไฟในการ
สมโภูช “โรงมหรสพ” ประเภูทต่าง ๆ “ต้นกัลิปพฤกษั์” สำาหรับการอวยทาน นอกจากนี�ยังมีการสร้าง
โรงเลิี�ยง โรงสุรา นำ�าดีื�ม เป็นต้น สำาหรับลิักษัณะการออกแบบตกแต่งนั�นเป็นรูปแบบศิลิปะแบบไทย
ประเพณีที�สืบทอดีมาแต่อดีีตที�มีองค้์ประกอบแลิะค้วามหมายสื�อถ่งค้วามเป็นเขาพระสุเมรุหรือ
สวรรค้์ที�ปรากฏอยู่ในบริเวณปริมณฑลิที�อยู่ภูายนอกอาค้าร ซึ่่�งมีค้วามสัมพันธี์กับการวางผังอาค้าร
แลิะตกแต่งภูายในอาค้าร ทั�งลิักษัณะขององค้์ประกอบที�เป็นสิ�งประดีับแลิะต้นไม้ พระเมรุมาศนั�นเป็น
ประเภูทสถาปัตยกรรมกำามะลิอหรือสถาปัตยกรรมชั�วค้ราว ดีังนั�น วัสดีุที�นำามาก่อสร้างนั�นจ่งเป็นวัสดีุ
