Page 16 - 45 2
P. 16
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๕ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม-สิิงหาคม ๒๕๖๓
6 ทฤษฎีีระบบราชการกับการจััดระเบียบบริหารราชการแผ่่นดินในสมััยอยุธยา
รูปแบบการปกครองของอาณาจัักรอยุธยาช่วิงต้น
เมี่�อสมีเด้็จพระรามีาธ์ิบื้ด้ีที่ี� ๑ (พระเจ�าอ้่ที่อง) ที่รงสถึาป็นื่าอาณาจักรอย์ุธ์ย์าขึ�นื่นื่ั�นื่
สิ�งสำาคัญป็ระการหนื่ึ�งที่ี�จำาเป็็นื่ต�องสถึาป็นื่าขึ�นื่ตามีมีาด้�วิย์ก็ค่อ “ระบื้บื้การป็กครอง” ที่ั�งนื่ี�เป็็นื่ที่ี�
ที่ราบื้กันื่วิ่า อาณาจักรที่ี�เจริญรุ่งเร่องและด้ำารงอย์้่ในื่แถึบื้ที่ี�เป็็นื่ป็ระเที่ศไที่ย์ในื่ป็ัจจุบื้ันื่นื่ี� ก่อนื่การ
เกิด้ขึ�นื่ของอาณาจักรอย์ุธ์ย์าก็ค่อ “อาณาจักรสุโขที่ัย์” อาณาจักรสุโขที่ัย์นื่ี�มีีลักษณะการป็กครอง
ที่ี�โด้ด้เด้่นื่ เรีย์กวิ่า ระบื้บื้พ่อขุนื่ หร่อการป็กครองในื่ร้ป็แบื้บื้พ่อป็กครองล้ก กล่าวิค่อ ผู้้�ป็กครอง
ที่ี�เรีย์กวิ่า “พ่อขุนื่” จะด้้แลผู้้�ใต�ป็กครองอย์่างใกล�ชิด้ คอย์ขจัด้ทีุ่กข์บื้ำารุงสุขให�ราษฎีร ตลอด้จนื่
คอย์ไกล่เกลี�ย์ป็ัญหาข�อโต�แย์�งต่าง ๆ แต่ระบื้บื้พ่อขุนื่นื่ี�มีีจุด้อ่อนื่ที่ี�เป็็นื่ระบื้บื้การป็กครองที่ี�สามีารถึ
ด้ำาเนื่ินื่การบื้ริหารจัด้การได้�ด้ีในื่อาณาเขตที่ี�ไมี่กวิ�างใหญ่จนื่เกินื่ไป็นื่ัก ด้ังนื่ั�นื่ เมี่�ออาณาจักรสุโขที่ัย์
ขย์าย์อาณาเขตออกไป็ การป็กครองแบื้บื้พ่อป็กครองล้กโด้ย์ตัวิพ่อขุนื่จึงกระที่ำาได้�เฉพาะในื่เขต
เมี่องราชธ์านื่ีเที่่านื่ั�นื่ ส่วินื่ในื่พ่�นื่ที่ี�อ่�นื่ ๆ ของอาณาจักรสุโขที่ัย์ จำาเป็็นื่ต�องกระจาย์อำานื่าจออกไป็
แบื้่งตามีควิามีห่างไกลจากเมี่องหลวิงหร่อเมี่องราชธ์านื่ีอีก ๓ อันื่ด้ับื้ ได้�แก่
๑. เมัืองลููกหลูวิงหรือเมัืองหน้าด่าน เป็็นื่เมี่องที่ี�ล�อมีรอบื้ราชธ์านื่ีชั�นื่ในื่สุด้ ได้�แก่ เมี่อง
ศรีสัชนื่าลัย์ (ที่างที่ิศเหนื่่อ) เมี่องสองแควิ (ที่างที่ิศตะวิันื่ออก) เมี่องนื่ครชุมี (ที่างที่ิศตะวิันื่ตก) และ
เมี่องสระหลวิง (ที่างที่ิศใต�) กษัตริย์์มีักส่งเช่�อพระวิงศ์ที่ี�ใกล�ชิด้ที่ี�สุด้ซึ้ึ�งมีักเป็็นื่พระราชโอรสออกไป็
ป็กครองเมี่องเหล่านื่ี� เพราะเหตุผู้ลด้�านื่ควิามีมีั�นื่คง เนื่่�องจากเป็็นื่เมี่องที่ี�อย์้่ใกล�ชิด้ราชธ์านื่ีมีากที่ี�สุด้
เป็็นื่ป็ราการด้่านื่สุด้ที่�าย์ก่อนื่ที่ี�จะถึึงเมี่องราชธ์านื่ี และหากจะก่อการกบื้ฏิก็เป็็นื่เมี่องที่ี�ป็ระชิด้
ราชธ์านื่ีมีากที่ี�สุด้และย์่อมีจะอันื่ตราย์มีากที่ี�สุด้ ด้ังนื่ั�นื่จึงจำาเป็็นื่ต�องส่งคนื่ที่ี�สามีารถึไวิ�เนื่่�อเช่�อใจ
ได้�มีากที่ี�สุด้ไป็ป็กครอง ซึ้ึ�งก็ไมี่พ�นื่จากญาติสนื่ิที่หร่อสาย์โลหิตของพ่อขุนื่เอง ที่ั�งนื่ี� มีีข�อสังเกตวิ่า
เมี่�อกษัตริย์์ที่ี�ราชธ์านื่ีสวิรรคต เจ�าผู้้�ป็กครองเมี่องล้กหลวิงก็มีักจะย์กกองที่ัพเข�ามีาในื่ราชธ์านื่ีเพ่�อ
แย์่งราชสมีบื้ัติ กลาย์เป็็นื่สงครามีกลางเมี่องอย์้่เสมีอ
๒. เมัืองท้าวิพระยามัหานคร เป็็นื่เมี่องที่ี�ล�อมีรอบื้ราชธ์านื่ีถึัด้ออกมีาจากเมี่องล้กหลวิง
ออกไป็อีกชั�นื่หนื่ึ�ง กษัตริย์์มีักให�เจ�าเมี่องที่ี�ป็กครองเมี่องเหล่านื่ี�อย์้่เด้ิมีด้้แลหัวิเมี่องเหล่านื่ี�ต่อไป็
หลังจากที่ี�แผู้่พระราชอำานื่าจไป็ครอบื้งำาได้�แล�วิ หากมีีการแข็งข�อเกิด้ขึ�นื่ กษัตริย์์จะส่งที่ัพไป็ป็ราบื้
