Page 11 - 45 2
P. 11
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๕ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม-สิิงหาคม ๒๕๖๓
รองศาสตราจารย์์ ดร.โกวิิท วิงศ์สุรวิัฒน์์ 1
ทฤษฎีีระบบราชการกับการจััดระเบียบ
บริหารราชการแผ่่นดินในสมััยอยุธยา
รองศาสตราจัารย์ ดร.โกวิิท วิงศ์สุรวิัฒน์
ภาคีีสมาชิิก สำานัักธรรมศาสตร์และการเมือง
ราชิบััณฑิิตยสภา
บทคััดย่่อ
เนื่่�องจากผู้้�นื่ิพนื่ธ์์เป็็นื่อาจารย์์สอนื่วิิชารัฐศาสตร์มีีหนื่�าที่ี�สอนื่วิิชา “การเมี่องการป็กครอง
ไที่ย์” ได้�ที่ด้ลองการเรีย์นื่การสอนื่ของนื่ิสิตที่ี�เรีย์นื่วิิชานื่ี�โด้ย์นื่ำาหลักวิิชารัฐป็ระศาสนื่ศาสตร์
เบื้่�องต�นื่มีาร่วิมีพิจารณากับื้วิิชาป็ระวิัติศาสตร์ไที่ย์ในื่สมีัย์อย์ุธ์ย์า เพ่�อขย์าย์ควิามีเข�าใจให�
กวิ�างขวิางลึกซึ้ึ�งขึ�นื่ และโย์งควิามีสัมีพันื่ธ์์ของวิิชาที่ั�งสองด้ังกล่าวิเข�าด้�วิย์กันื่อีกด้�วิย์
ตามีที่ฤษฎีีระบื้บื้ราชการของแมีกซึ้์ เวิเบื้อร์ และคนื่อ่�นื่ ๆ ที่ี�เนื่�นื่ถึึงหลักสาย์การ
บื้ังคับื้บื้ัญชา แมีกซึ้์ เวิเบื้อร์เห็นื่วิ่าจำาเป็็นื่ต�องมีีเนื่่�องจากการบื้ริหารองค์การขนื่าด้ใหญ่จำาเป็็นื่
ต�องจัด้หมีวิด้หมี้่ของตำาแหนื่่งต่าง ๆ เป็็นื่ลำาด้ับื้ชั�นื่ “ข�าราชการในื่ลำาด้ับื้ชั�นื่ที่ี�ส้งที่ำาหนื่�าที่ี�เป็็นื่
ผู้้�บื้ังคับื้บื้ัญชาของข�าราชการที่ี�อย์้่ในื่ลำาด้ับื้ชั�นื่ที่ี�ตำ�ารองลงมีา การจัด้ลำาด้ับื้ชั�นื่ในื่ระบื้บื้ราชการ
เป็็นื่ไป็เพ่�อเป็็นื่หลักป็ระกันื่วิ่า เบื้่�องบื้นื่จะสามีารถึควิบื้คุมีเบื้่�องล่างได้�อย์่างใกล�ชิด้” อ็องรี
ฟาย์อล กล่าวิวิ่า “ไมี่มีีมีนืุ่ษย์์คนื่ไหนื่ที่ี�สามีารถึป็ฏิิบื้ัติตามีคำาสั�งจากหัวิหนื่�า ๒ คนื่ขึ�นื่ไป็”
แต่เมี่�อศึกษาถึึงการจัด้ระเบื้ีย์บื้บื้ริหารราชการแผู้่นื่ด้ินื่ในื่สมีัย์อย์ุธ์ย์าโด้ย์เฉพาะตั�งแต่
การป็ฏิิร้ป็ระเบื้ีย์บื้บื้ริหารราชการของสมีเด้็จพระบื้รมีไตรโลกนื่าถึ ซึ้ึ�งใช�มีาตลอด้สมีัย์อย์ุธ์ย์า
จนื่ถึึงสมีัย์รัชกาลที่ี� ๕ แห่งกรุงรัตนื่โกสินื่ที่ร์และขัด้แย์�งกับื้ที่ฤษฎีีระบื้บื้ราชการของ
หลักรัฐป็ระศาสนื่ศาสตร์ที่ี�ใช�กันื่อย์้่ในื่ป็ัจจุบื้ันื่ ในื่ร้ป็ของการมีีนื่าย์กรัฐมีนื่ตรี ๒ คนื่ ค่อ
สมีุหพระกลาโหมีและสมีุหนื่าย์ก จะเห็นื่วิ่าที่ำาให�เกิด้ควิามีสับื้สนื่ ขาด้ควิามีชัด้เจนื่ในื่การ
บื้ริหารราชการแผู้่นื่ด้ินื่อย์่างเหล่อหลาย์ จนื่ต�องป็ฏิิร้ป็การป็กครองครั�งใหญ่รัชสมีัย์พระบื้าที่
สมีเด้็จพระจุลจอมีเกล�าเจ�าอย์้่หัวิ การจัด้ระเบื้ีย์บื้บื้ริหารราชการแผู้่นื่ด้ินื่ใหมี่ในื่ พ.ศ. ๒๔๓๕
จึงสอด้คล�องกับื้ที่ฤษฎีีระบื้บื้ราชการของสากล
คัำ�สำำ�คััญ : แมีกซึ้์ เวิเบื้อร์ อ็องรี ฟาย์อล การจัด้ระเบื้ีย์บื้บื้ริหารราชการแผู้่นื่ด้ินื่ในื่สมีัย์อย์ุธ์ย์า
