Page 21 - 45 2
P. 21
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๕ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม-สิิงหาคม ๒๕๖๓
รองศาสตราจารย์์ ดร.โกวิิท วิงศ์สุรวิัฒน์์ 11
รูปแบบการปกครองของอาณาจัักรอยุธยาโดยมัีผู่้บังคับบัญชาสูงสุด ๒ ตำาแหน่ง
กรุงศรีอย์ุธ์ย์าในื่รัชสมีัย์ของสมีเด้็จพระบื้รมีไตรโลกนื่าถึนื่ั�นื่ สภาพภ้มีิรัฐศาสตร์ของ
อาณาจักรอย์ุธ์ย์าเกิด้การเป็ลี�ย์นื่แป็ลงอย์่างสำาคัญ กล่าวิค่อ ก่อนื่หนื่�านื่ั�นื่ ในื่รัชสมีัย์ของสมีเด้็จ
พระบื้รมีราชาธ์ิราชที่ี� ๒ (เจ�าสามีพระย์า) พระราชบื้ิด้าของสมีเด้็จพระบื้รมีไตรโลกนื่าถึ กรุงศรีอย์ุธ์ย์า
มีีชัย์ชนื่ะในื่การรบื้กับื้อาณาจักรขอมี สามีารถึย์ึด้เมี่องนื่ครธ์มี ราชธ์านื่ีของขอมี เอาไวิ�ได้�เมี่�อ
พ.ศ. ๑๙๗๔ ที่ำาให�อำานื่าจของกรุงศรีอย์ุธ์ย์าแผู้่ออกไป็กวิ�างไกลย์ิ�งขึ�นื่ นื่อกจากนื่ี� พระราชมีารด้า
ของสมีเด้็จพระบื้รมีไตรโลกนื่าถึเป็็นื่พระราชธ์ิด้าของพระมีหาธ์รรมีราชาที่ี� ๓ (พระย์าไสล่อไที่)
ผู้้�ครองกรุงสุโขที่ัย์ ที่ำาให�สมีเด้็จพระบื้รมีไตรโลกนื่าถึมีีสาย์เล่อด้ของที่ั�งราชวิงศ์สุพรรณภ้มีิแห่ง
กรุงศรีอย์ุธ์ย์าและราชวิงศ์พระร่วิงแห่งกรุงสุโขที่ัย์ ซึ้ึ�งเป็็นื่สิ�งที่ี�พระองค์ใช�อ�างสิที่ธ์ิ�ในื่การครอง
กรุงสุโขที่ัย์ด้�วิย์ กรุงสุโขที่ัย์นื่ี�มีีฐานื่ะสำาคัญที่างย์ุที่ธ์ศาสตร์ต่อกรุงศรีอย์ุธ์ย์า เนื่่�องจากเป็็นื่พ่�นื่ที่ี�ติด้ต่อ
ระหวิ่างอาณาจักรอย์ุธ์ย์ากับื้อาณาจักรล�านื่นื่า ที่ำาให�อาณาจักรสุโขที่ัย์นื่ั�นื่เป็็นื่ “ด้ินื่แด้นื่แย์่งชิง”
ที่ี�อาณาจักรฝ่่าย์เหนื่่อ ค่อ ล�านื่นื่า และอาณาจักรฝ่่าย์ใต� ค่อ กรุงศรีอย์ุธ์ย์า ล�วินื่ต�องการได้�มีา
ครอบื้ครองเนื่่�องจากหากฝ่่าย์ใด้ได้�ครองด้ินื่แด้นื่สุโขที่ัย์ ก็เที่่ากับื้วิ่าฝ่่าย์นื่ั�นื่กำาลังย์่�นื่ป็ลาย์หอก
จ่อคอของอีกฝ่่าย์หนื่ึ�งอย์้่ตลอด้เวิลา
นื่อกจากนื่ี� ย์ังมีีเหตุส่บื้เนื่่�องจากการที่ี�พระย์าย์ุธ์ิษเฐีย์รไมี่พอพระที่ัย์ที่ี�ไมี่ได้�รับื้แต่งตั�งเป็็นื่
มีหาธ์รรมีราชาธ์ิราชป็กครองเมี่องเหนื่่อส่บื้ต่อจากพระมีหาธ์รรมีราชาธ์ิราช (บื้รมีป็าล) จึงเป็็นื่กบื้ฏิ
ไป็เข�ากับื้เมี่องเชีย์งใหมี่ (วิินื่ัย์ พงศ์ศรีเพีย์ร, ๒๕๕๙ : ๗๙) ด้ังนื่ั�นื่ สมีเด้็จพระบื้รมีไตรโลกนื่าถึจึง
จำาเป็็นื่อย์่างย์ิ�งย์วิด้ที่ี�ต�องย์ึด้กุมีกรุงสุโขที่ัย์เอาไวิ�ให�ได้� และเป็็นื่เหตุให�พระองค์ต�องที่ำาสงครามีกับื้
พระเจ�าติลกมีหาธ์รรมีราชาธ์ิราช (พระเจ�าติโลกราช) แห่งล�านื่นื่าอย์้่เป็็นื่ระย์ะเวิลานื่านื่ ถึึงกับื้ต�อง
ย์�าย์ไป็ป็ระที่ับื้ที่ี�เมี่องพิษณุโลกถึึง ๒๕ ป็ี และป็ล่อย์ให�พระราชโอรสด้้แลกรุงศรีอย์ุธ์ย์าแที่นื่
การกระที่ำานื่ี�หากจะเรีย์กวิ่าเป็็นื่การย์�าย์ราชสำานื่ักจากอย์ุธ์ย์ามีาส้่พิษณุโลกก็ด้้จะไมี่เป็็นื่การกล่าวิ
ที่ี�เกินื่ไป็นื่ัก ในื่ส่วินื่ของการจัด้ระเบื้ีย์บื้บื้ริหารราชการแผู้่นื่ด้ินื่ ก็ได้�มีีการป็ฏิิร้ป็ใหมี่เพ่�อรวิมีอำานื่าจ
ส้่ศ้นื่ย์์กลางให�มีากขึ�นื่โด้ย์ป็รับื้ระบื้บื้บื้ริหารราชการอย์่างง่าย์ในื่สมีัย์อย์ุธ์ย์าตอนื่ต�นื่ให�กลาย์เป็็นื่
ระบื้บื้ราชการที่ี�ซึ้ับื้ซึ้�อนื่ขึ�นื่ ศาสตราจารย์์ ด้ร.ลิขิต ธ์ีรเวิคินื่ (๒๕๕๐ : ๒๙) ได้�เสนื่อเหตุผู้ลสำาคัญ
ในื่การป็ฏิิร้ป็ระบื้บื้การบื้ริหารราชการ ด้ังนื่ี�
