Page 18 - 45 2
P. 18
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๕ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม-สิิงหาคม ๒๕๖๓
8 ทฤษฎีีระบบราชการกับการจััดระเบียบบริหารราชการแผ่่นดินในสมััยอยุธยา
ในื่ร้ป็แบื้บื้การป็กครองของอาณาจักรสุโขที่ัย์ที่ี�กล่าวิมีาข�างต�นื่นื่ี� จะสังเกตได้�วิ่าแที่บื้ไมี่มีี
โครงสร�างของ “การป็กครองส่วินื่กลาง” เลย์ แต่จะเป็็นื่การป็กครองเมี่องหลวิงหร่อเมี่องราชธ์านื่ี
โด้ย์ตัวิพ่อขุนื่แล�วิก็แบื้่งอำานื่าจไป็ส้่ “การป็กครองส่วินื่ภ้มีิภาค” ต่อมีาเมี่�อสมีเด้็จพระรามีาธ์ิบื้ด้ีที่ี� ๑
สถึาป็นื่าอาณาจักรอย์ุธ์ย์าขึ�นื่ ร้ป็แบื้บื้การป็กครองที่ี�สร�างขึ�นื่มีารองรับื้อาณาจักรใหมี่นื่ี�ก็ได้�รับื้การ
พัฒนื่าให�มีีควิามีซึ้ับื้ซึ้�อนื่มีากย์ิ�งขึ�นื่
ที่ั�งนื่ี� ในื่สมีัย์อย์ุธ์ย์า สถึานื่ะของผู้้�ป็กครองได้�รับื้การป็รับื้เป็ลี�ย์นื่ไป็ส้่การเป็็นื่สมีมีติเที่พ
ไมี่ใช่พ่อขุนื่ด้ังเช่นื่ร้ป็แบื้บื้ของสุโขที่ัย์ เป็็นื่ร้ป็แบื้บื้พระมีหากษัตริย์์ที่ี�ได้�รับื้อิที่ธ์ิพลควิามีเช่�อมีาจาก
ขอมี ส่วินื่ร้ป็แบื้บื้การป็กครองในื่ช่วิงเริ�มีต�นื่ของอาณาจักรอย์ุธ์ย์ามีีการจัด้ระเบื้ีย์บื้การป็กครองที่ี�
ย์ังคงอ�างอิงระบื้บื้ของอาณาจักรสุโขที่ัย์อย์้่ ค่อ กระจาย์อำานื่าจออกไป็ให�ตัวิแที่นื่ด้ำาเนื่ินื่การป็กครอง
ในื่เมี่องอันื่ด้ับื้ต่าง ๆ โด้ย์แบื้่งเขตการป็กครองนื่อกเหนื่่อจากราชธ์านื่ีออกเป็็นื่ ๔ อันื่ด้ับื้ ค่อ เมี่อง
หนื่�าด้่านื่ เมี่องชั�นื่ในื่ เมี่องพระย์ามีหานื่คร และเมี่องป็ระเที่ศราช โด้ย์มีีราย์ละเอีย์ด้ด้ังนื่ี�
๑. เมัืองหน้าด่าน หร่อบื้างครั�งเรีย์กวิ่า เมี่องล้กหลวิง ตั�งอย์้่รอบื้ราชธ์านื่ีที่ั�ง ๔ ที่ิศ ระย์ะ
เวิลาการเด้ินื่ที่างจากราชธ์านื่ีไป็ย์ังเมี่องเหล่านื่ี�เที่่ากับื้ ๒ วิันื่ เมี่องล้กหลวิงในื่สมีัย์อย์ุธ์ย์า ได้�แก่
ลพบืุ้รี (ที่างที่ิศเหนื่่อ) นื่ครนื่าย์ก (ที่างที่ิศตะวิันื่ออก) พระป็ระแด้ง (ที่างที่ิศใต�) และสุพรรณบืุ้รี
(ที่างที่ิศตะวิันื่ตก) กษัตริย์์จะส่งเช่�อพระวิงศ์ผู้้�เป็็นื่ที่ี�ไวิ�วิางพระที่ัย์ไป็ป็กครองเมี่องเหล่านื่ี�เช่นื่เด้ีย์วิกับื้
การป็กครองเมี่องล้กหลวิงในื่สมีัย์สุโขที่ัย์ ระบื้บื้นื่ี�ก็นื่ำาไป็ส้่ป็ัญหาการแย์่งชิงราชสมีบื้ัติของบื้รรด้า
เจ�าเมี่องหนื่�าด้่านื่เมี่�อกษัตริย์์สวิรรคตเช่นื่เด้ีย์วิกันื่
๒. เมัืองชั�นใน อย์้่รอบื้ราชธ์านื่ีถึัด้ออกไป็จากเมี่องหนื่�าด้่านื่ เนื่่�องจากเมี่องเหล่านื่ี�อย์้่
ไมี่ไกลจากราชธ์านื่ีจนื่เกินื่ไป็ กษัตริย์์จึงย์ังที่รงสามีารถึใช�อำานื่าจป็กครองด้้แลได้� โด้ย์ส่งผู้้�รั�งเมี่อง
จากเมี่องหลวิงไป็ป็กครองโด้ย์ตรง เช่นื่ ราชบืุ้รี สิงห์บืุ้รี ป็ราจีนื่บืุ้รี
๓. เมัืองพระยามัหานคร หร่อบื้างครั�งเรีย์กวิ่า หัวิเมี่องชั�นื่นื่อก อย์้่ถึัด้ออกไป็จากเมี่อง
หนื่�าด้่านื่และเมี่องชั�นื่ในื่ มีีหนื่�าที่ี�เสีย์ภาษีอากรตลอด้จนื่เกณฑ์์ผู้้�คนื่มีาเป็็นื่ที่หารในื่ย์ามีศึกสงครามี
เมี่องเหล่านื่ี�มีักมีีเจ�าเมี่องส่บื้เช่�อสาย์ต่อกันื่มีาเป็็นื่ผู้้�ป็กครองอย์้่แล�วิแต่เด้ิมี ด้ังนื่ั�นื่ กษัตริย์์จึงมีักป็ล่อย์
ให�ตระก้ลเจ�าเมี่องเก่าป็กครองด้้แลต่อไป็ แต่ในื่กรณีที่ี�เจ�าเมี่องเด้ิมีไมี่เข�มีแข็งในื่การป็กครอง หร่อเกิด้
