Page 11 - 22-0320 ebook

วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๗ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๕
รองศาสตราจารย์์ ดร.สำาเนีีย์ง เลื่่�อมใส 3

บทนำา

ตุามป็ร์ะวััตุิศาสตุร์์พร์ะพุทธศาสนา หลังจัากที�พร์ะสัมมาสัมพุทธเจั้าป็ร์ินิพพานได้้ ๓ เด้่อน

ได้้มีพร์ะเถืร์ะ ๕๐๐ ร์้ป็ ป็ร์ะชุมทำาสังคัายนาร์วับัร์วัมคัำาสั�งสอนของพร์ะองคั์เป็็นคัร์ั�งแร์กที�เม่องร์าชคัฤห์
ตุ่อมาอีก ๑๐๐ ป็ี มีกลุ่มภีิกษุวััชชีบัุตุร์ชาวัเม่องไวัศาลีพากันถื่อป็ฏิิบััตุิวััตุถืุ ๑๐ ป็ร์ะการ์ โด้ยอ้างวั่า

เป็็นพุทธานุญาตุ แตุ่ภีิกษุอีกฝ่ายหน่�งมีพร์ะยสกากัณฑิกบัุตุร์เป็็นตุ้น เห็นแย้งวั่าพร์ะพุทธองคั์ทร์งอนุญาตุ
ให้ถื่อป็ฏิิบััตุิเฉพาะในคัร์าวับั้านเม่องเกิด้วัิกฤตุิเศร์ษฐกิจัเท่านั�น เม่�อคัวัามเห็นไม่ตุร์งกัน ภีิกษุฝ่าย

เถืร์วัาทจั่งได้้ทำาสังคัายนาคัร์ั�งที� ๒ ข่�นที�เม่องไวัศาลี ส่วันภีิกษุวััชชีบัุตุร์ได้้ร์วับัร์วัมพร์ร์คัพวักเป็็น
หม้่ใหญ่แยกไป็ทำาสังคัายนาตุ่างหากเร์ียกวั่า “มหาสังคัีตุิ” และเร์ียกพวักตุนเองวั่า “มหาสังฆ์ิกะ”

(พร์ะมหาสมจัินตุ์ สมฺมาป็ญฺฺโญ, ๒๕๔๘ : ๕๑) หลังจัากนั�นคัณะสงฆ์์ก็แยกออกเป็็น ๒ นิกายอย่าง
ชัด้เจัน คั่อนิกายเถืร์วัาทกับัมหาสังฆ์ิกะ ในช่วังพุทธศตุวัร์ร์ษที� ๓ มีนิกายแตุกย่อยออกไป็อีกจัำานวัน

มากซึ่่�งสาเหตุุก็มาจัากการ์ป็ฏิิบััตุิพร์ะวัินัยไม่เสมอกันและมีการ์อธิบัายหลักธร์ร์มไม่ตุร์งกันนั�นเอง
(อภีิชัย โพธิ�ป็ร์ะสิทธิ�ศาสตุ์, ๒๕๓๙ : ๕) ในยุคัเด้ียวักันนี�มีภีิกษุร์้ป็หน่�งในกลุ่มมหาสังฆ์ิกะช่�อ มหาเทวัะ

(Chéu, 1977: 3) ได้้อวัด้อ้างตุนวั่าเป็็นพร์ะอร์หันตุ์ เม่�อทำาคัวัามผิด้หลายอย่างจั่งสร์้างเหตุุผลเพ่�อ
กลบัเกล่�อนคัวัามผิด้ของตุนด้้วัยการ์แสด้งทิฐิ ๕ ป็ร์ะการ์ (พร์ะอุด้ร์คัณาธิการ์, ๒๕๓๘ : ๒๐๖)

เกี�ยวักับัคัวัามบักพร์่องของพร์ะอร์หันตุ์ ทำาให้ภีาพแห่งพร์ะอร์หันตุ์ตุกตุำ�าในสายตุาของป็ร์ะชาชน
ทั�วัไป็ ตุ่อมาจั่งเกิด้นิกายโลโกตุตุร์วัาทข่�นเพ่�อเป็ลี�ยนแนวัทางการ์สอนจัากอุด้มคัตุิพร์ะอร์หันตุ์ไป็ส้่

อุด้มคัตุิพุทธะ โด้ยแตุ่งคััมภีีร์์ช่�อมหาวััสตุุข่�นมา (พร์ะมหาสมจัินตุ์ สมฺมาป็ญฺฺโญ, ๒๕๔๘ : ๕๑)
เพ่�อเชิด้พุทธภีาวัะและคัวัามเป็็นโลกุตุตุร์ะ (เหน่อโลก) ของพร์ะพุทธเจั้า การ์เผยแผ่คัำาสอนในลักษณะนี�

ได้้ผลด้ีมาก ทำาให้คันล่มภีาพแห่งพร์ะอร์หันตุ์ น่กถื่งแตุ่ภีาพแห่งคัวัามเป็็นพร์ะพุทธเจั้า เม่�อป็ร์าร์ถืนา
จัะเป็็นพร์ะพุทธเจั้าก็ตุ้องป็ฏิิญาณตุนเป็็นพร์ะโพธิสัตุวั์ อุด้มการ์ณ์พร์ะโพธิสัตุวั์จั่งเกิด้ข่�นในยุคันี�

(Williams, 1994: 16–20) ช่วังพุทธศตุวัร์ร์ษที� ๓–๔ พร์ะพุทธศาสนาเจัร์ิญร์ุ่งเร์่องอย่างมากภีายใตุ้
การ์อุป็ถืัมภี์ของพร์ะเจั้าอโศกมหาร์าชแห่งร์าชวังศ์โมร์ิยะ พร์ะองคั์โป็ร์ด้ให้ทำาสังคัายนาคัร์ั�งที� ๓ และ

ทร์งส่งสมณท้ตุไป็เผยแผ่ศาสนาในตุ่างป็ร์ะเทศถื่ง ๙ สาย อย่างไร์ก็ตุาม ในร์ัชสมัยของพร์ะเจั้าอโศก
มหาร์าชได้้มีนิกายตุ่าง ๆ แยกออกไป็ถื่ง ๒๖ นิกาย โด้ยแยกออกจัากฝ่ายเถืร์วัาท ๑๗ นิกาย และ

แยกออกจัากฝ่ายมหาสังฆ์ิกะ ๙ นิกาย (Potter, 1978: 22–28)
การ์เกิด้ข่�นของนิกายตุ่าง ๆ อาจัเป็็นแร์งกร์ะตุุ้นให้พร์ะสงฆ์์แตุ่ละฝ่ายหาวัิธีร์ักษา

พร์ะพุทธพจัน์ในร์้ป็แบับัของตุน มีการ์สร์้างสร์ร์คั์วัร์ร์ณกร์ร์มข่�นมากมายเพ่�ออธิบัายร์ะบับัคัวัามคัิด้
และคัวัามเช่�อของกลุ่มตุน ช่วังแร์กอาจัแบั่งกวั้าง ๆ เป็็น ๒ ป็ร์ะเภีท (Upreti, 1995: 2) คั่อคััมภีีร์์