Page 148 - 47-3
P. 148
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๗ ฉบัับัที่่� ๓ กัันยายน–ธัันวาคม ๒๕๖๕
140 ประวััติิควัามเป็นมาของคำาวั่า “วัิทยาศาสติร์”
พจนัานัุกร์มอัังกฤษ-สยาม (An English-Siamese Dictionary) ของพร์ะอ�จว่ิทย�คำม
พ.ศ. ๒๔๔๖ ได้ให้คำำ�แปลัสำ�หร์ับั “Science” ว่่� “ศิลัปว่ิช� ศิลัปส�ตร์ ว่ิช�” แต่ไม่ปร์�กฏคำำ�ว่่�
“Scientist” (McFarland, 1903: 566) ส่ว่นพจนัานัุกร์มไทย-อัังกฤษของพร์ะอ�จว่ิทย�คำม (Thai-
English Dictionary) พ.ศ. ๒๔๘๗ ปร์�กฏคำำ�ว่่� “ว่ิทย�ศ�สตร์์” เป็นลัูกคำำ�ของคำำ�ว่่� “ว่ิทย�” แลัะ
ให้คำำ�ภ�ษ�อังกฤษว่่� “Science” แต่ก็ไม่พบัคำำ�ว่่� “นักว่ิทย�ศ�สตร์์” ในบัร์ร์ด�ลัูกคำำ�ของ “นัก”
(McFarland, 1944: 774) ซึ่ึ�งน่�จะเป็นไปได้ว่่�ในยุคำสมัยนั�น คำนไทยยังไม่ได้ใช้คำำ�ว่่� “นักว่ิทย�ศ�สตร์์”
เพร์�ะไม่ปร์�กฏในปท�นุกร์ม พ.ศ. ๒๔๗๐ ดังที�ได้แสดงไปแลั้ว่ข้�งต้น
ดังที�ทร์�บักันดี พร์ะบั�ทสมเด็จพร์ะจอมเกลั้�เจ้�อยู่หัว่ ร์ัชก�ลัที� ๔ ทร์งได้ร์ับัก�ร์ยกย่องว่่�
เป็นนักว่ิทย�ศ�สตร์์คำนแร์กของไทย แต่ในจดหม�ยเหตุเสด็จทอดพร์ะเนตร์สุร์ิยุปร์�คำ�ที�ตำ�บัลัหว่้�กอ
ปีมะโร์ง พ.ศ. ๒๔๑๑ ฉบัับัเจ้�พร์ะย�ทิพ�กร์ว่งศ์ (ปร์ะชุมพงศ�ว่ด�ร์ภ�คำ ๑๙, ๒๔๖๓ : ๑๓-๑๘)
ซึ่ึ�งบัันทึกไว่้ในช่ว่งเว่ลั�นั�น ไม่ปร์�กฏคำำ� “ว่ิทย�ศ�สตร์์” แต่มีบัันทึกว่่� “พว่กนักปร์�ชญ์ฝร์ั�งเศสม�เฝ้�ที�
พลัับัพลั� ๘ น�ย พร์ะร์�ชท�นทองคำำ�บั�งสะพ�นทุกน�ย” จึงเป็นไปได้ว่่� ในสมัยร์ัตนโกสินทร์์ตอนต้น
คำงจะเร์ียกนักปร์�ชญ์แทนนักว่ิทย�ศ�สตร์์ดังที�ได้กลั่�ว่ไว่้แลั้ว่ตอนต้น
ไม่พบัคำำ�ว่่� “ว่ิทย�ศ�สตร์์” ในเอกส�ร์ที�ตีพิมพ์เผยแพร์่ในร์ัชสมัยพร์ะบั�ทสมเด็จ
พร์ะจุลัจอมเกลั้�เจ้�อยู่หัว่ ร์ัชก�ลัที� ๕ แม้ในพร์ะร์�ชหัตถึเลัข�ของร์ัชก�ลัที� ๕ ที�มีถึึง “ลัูกหญิงน้อย”
หร์่อสมเด็จพร์ะเจ้�น้องน�งเธิอ เจ้�ฟ้้�นิภ�นภดลั ในหนังส่อเร์่�องไกลิบั้านั (พร์ะบั�ทสมเด็จ
พร์ะจุลัจอมเกลั้�เจ้�อยู่หัว่, ๒๔๕๐) ซึ่ึ�งร์ัชก�ลัที� ๕ ได้ทร์งเขียนเลั่�เหตุก�ร์ณ์์ต่�ง ๆ นั�น ไม่มีคำำ�ว่่�
“ว่ิทย�ศ�สตร์์” เลัย แม้ว่่�ในตอนช่ว่งท้�ยของพร์ะร์�ชหัตถึเลัข�ฉบัับัที� ๔๓ ซึ่ึ�งเป็นฉบัับัสุดท้�ย
ร์ัชก�ลัที� ๕ ได้ทร์งเขียนถึึงเร์่�องคำว่�มเจร์ิญก้�ว่หน้�ท�งคำว่�มร์ู้ว่ิช�ก�ร์ที�หม�ยถึึง “ว่ิทย�ศ�สตร์์”
แต่ก็ไม่ปร์�กฏคำำ�ว่่� “ว่ิทย�ศ�สตร์์” ในพร์ะร์�ชหัตถึเลัข�ฉบัับันี�ที�แสดงบัทสร์ุปของสิ�งที�ได้ทร์งปร์ะสบั
ในก�ร์พร์ะร์�ชดำ�เนินเสด็จปร์ะพ�สยุโร์ปในคำร์ั�งนี�ไว่้ดังต่อไปนี�
แต่มีอัิกอัย่างหนั่�งซึ่่�งนัอักจากคีวิามหมดดีขอังยุโร์ป เปนัฝัักฝั่ายข้างคีวิามเจร์ิญ
ขอังยุโร์ป คีวิามร์้้แลิคีวิามคีิดทั�งคีวิามเพียร์ซึ่่�งจะปร์ะกอับัโลิกธาตุให้เปนัผลิดีข่�นั
เปนัเคีร์่�อังม่อัที�จะกร์ะทำาให้สำาเร์็จปร์ะโยชินั์เก่�อัก้ลิแก่การ์หาผลินัั�นั เปนัข้อัที�นั่าพิศวิง
อัย่างยิ�ง คีวิามร์้้จักใชิ้พ่ชิพร์ร์ณ์แลิธาตุขอังโลิกย์ให้เปนัผลิปร์ะโยชินั์ ย่อัมเกิดข่�นั
แก่มนัุษย์โดยลิำาดับั นัับั ๖๐๐๐ ปีมาแลิ้วิ มีเวิลิาเส่�อัมส้ญลิ่มไปเสียบั้างก็มากลิับั
คีิดข่�นัได้กาลิบััดนัี�หมด ไม่แต่เท่านัั�นักลิับัทวิีหนัักข่�นั เม่�อัคีวิามร์้้สิ�งนัี�ตั�งข่�นัเปนั
