Page 147 - 47-3
P. 147
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๗ ฉบัับัที่่� ๓ กัันยายน–ธัันวาคม ๒๕๖๕
ศาสตราจารย์์ นพ.สัญญา สุขพณิิชนันท์์ 139
บทนำา
คำำ�ว่่� “ว่ิทย�ศ�สตร์์” (Science) ปร์�กฏร์่ว่มกับัคำำ�ศัพท์ว่ิทย�ศ�สตร์์อ่�น ร์ว่มทั�งหมด ๗๐๑ คำำ�
ต�มปร์ะก�ศสำ�นักน�ยกร์ัฐมนตร์ี เร์่�องบััญญัติศัพท์ฉบัับัที� ๒ (ร์�ชกิจจ�นุเบักษ�, ๒๔๘๖ : ๔๔๙-๔๘๘)
(หม�ยเหตุ : เอกส�ร์ในสมัยนั�น สะกดว่่� “ว่ิทย�ส�ตร์”) อย่�งไร์ก็ต�ม คำำ�ว่่� “ว่ิทย�ศ�สตร์์” ปร์�กฏ
เป็นลัูกคำำ�ของ “ว่ิทย�” ในหนังส่อปท�นุกร์ม กร์มตำ�ร์� กร์ะทร์ว่งธิร์ร์มก�ร์ (ปท�นุกร์ม, ๒๔๗๐ : ๖๗๘)
พิมพ์คำร์ั�งที� ๒ พ.ศ. ๒๔๗๐ หน้� ๖๗๘ ดังนี� “ว่ิทย�ศ�สตร์์ น. เป็นช่�อคำว่�มร์ู้ปร์ะเภทหนึ�ง (อ. Science)”
โดยคำำ�ว่่� “ว่ิทย�” แปลัว่่� “คำว่�มร์ู้” ส่ว่นคำำ�ว่่� “ศ�สตร์์” แปลัว่่� “คำำ�สั�ง, ข้อบัังคำับับััญช�, หม�ย, กฎ;
ก�ร์สอน, คำำ�ชี�แจง, คำำ�แนะนำ�; หนังส่อ, คำัมภีร์์ตำ�ร์�ว่่�ด้ว่ยศ�สน�หร์่อว่ิทย�ศ�สตร์์ใด ๆ ก็ได้; ศ�สน�,
คำัมภีร์์ศ�สน�, ว่ิทย�ศ�สตร์์, แลัะดู ศัสตร์์ ๒ ด้ว่ย” [คำำ�ว่่� “ศ�สตร์�จ�ร์ย์” แปลัว่่� “ผู้ให้ป�ฐกถึ�
ที�มห�ว่ิทย�ลััย (อ. Professor)] (ปท�นุกร์ม, ๒๔๗๐ : ๗๑๐) แต่ในหนังส่อปท�นุกร์มนี�ไม่พบัคำำ�ว่่�
“นักว่ิทย�ศ�สตร์์” ในบัร์ร์ด�ลัูกคำำ�ของ “นัก” อย่�งไร์ก็ต�ม ตั�งแต่ก�ร์เผยแพร์่ของปท�นุกร์มแลั้ว่ คำำ�ว่่�
“ว่ิทย�ศ�สตร์์” ก็ใช้กันอย่�งแพร์่หลั�ย
มีคำำ�ถึ�มที�น่�สนใจ คำ่อ ก่อนหน้� พ.ศ. ๒๔๗๐ คำนไทยร์ู้จักว่ิทย�ศ�สตร์์ในช่�ออะไร์ ก�ร์ศึกษ�
ว่ิทย�ศ�สตร์์ในยุคำสมัยก่อนมีคำำ�ว่่� “ว่ิทย�ศ�สตร์์” เป็นอย่�งไร์
ประวััติิควัามเป็นมาของคำาวั่า “วัิทยาศาสติร์”
คำำ�ว่่� “Science” ปร์�กฏตั�งแต่ในศตว่ร์ร์ษที� ๑๔ โดยม�จ�กภ�ษ�ลัะตินว่่� “Scientia”
แปลัว่่�คำว่�มร์ู้ (knowledge) ส่ว่นคำำ�ว่่� “นักว่ิทย�ศ�สตร์์” ภ�ษ�อังกฤษใช้คำำ�ว่่� “Scientist”
ซึ่ึ�งบััญญัติโดย William Whewell แห่งมห�ว่ิทย�ลััยเคำมบัร์ิดจ์ใน พ.ศ. ๒๓๗๖ (ในช่ว่งร์ัชก�ลัที� ๓)
(Wikipedia, 2022) ก่อนหน้�นี� ผู้สนใจศึกษ�ห�คำว่�มร์ู้ท�งว่ิทย�ศ�สตร์์มักจะใช้ช่�อเร์ียกว่่�นักปร์�ชญ์
หร์่อผู้ร์ู้ในเร์่�องธิร์ร์มช�ติ (natural philosopher)
เม่�อลัองส่บัคำ้นคำำ�ว่่� “ว่ิทย�ศ�สตร์์” หร์่อ “ว่ิทย�ส�ตร์” ในหนังส่อพจนัานัุกร์ม สัพะ พะจะนัะ
พาสา ไท ของบั�ทหลัว่งชอง-บั�ตีสต์ ป�เลัอกัว่ พ.ศ. ๒๓๙๗ จะไม่พบัคำำ�ดังกลั่�ว่ จะพบัแต่ “ว่ิทธิย�คำม”
ซึ่ึ�งให้คำว่�มหม�ยภ�ษ�อังกฤษว่่� “magical formules” “ส�ตร์�” ซึ่ึ�งให้คำว่�มหม�ยภ�ษ�อังกฤษว่่�
“arms–to hold arms” หร์่อ “ส�ตร์�คำม” ซึ่ึ�งให้คำว่�มหม�ยภ�ษ�อังกฤษว่่� “title of a book”
เท่�นั�น (ชอง-บั�ตีสต์ ป�เลัอกัว่, ๒๓๙๗ : ๘๖๕, ๗๒๔) น่�เสียด�ยที�ไม่ส�ม�ร์ถึส่บัคำ้นในหนังส่อดังกลั่�ว่
ได้ว่่� “science” มีคำำ�ศัพท์ไทยหร์่อไม่
