Page 13 - วารสาร 48-1
P. 13
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๘ ฉบัับัที่่� ๑ มกราคม–เมษายน ๒๕๖๖
รองศาสตราจารย์์กรรณิิการ์ วิิมลเกษม 3
ประวิัติจ้ักรวิรรดิิเมีารยะ (Maurya Empire) โดิยสังเขป
ป็ระวัต้ิขอังจักรวรรดิเมีารยะที่ี�จะกล่าวถึึงโดยสำังเขป็ต้่อัไป็นี�ป็ระมีวลมีาจากหนังสำือ Asoka
and the Decline of the Mauryas ขอังโรมีิลา ถึาป็ัร (Romila Thapar) และป็ระวัต้ิศาสำต้ร์
พระพุที่ธีศาสำนาในอัินเดีย ขอังพระมีหาดาวสำยามี วชิรป็ัญโญ
จักรวรรดิเมีารยะก่อัต้ั�งขึ�นโดยพระเจ้าจันที่รคุป็ต้์ (Candragupta Maurya) เมีื�อัป็ระมีาณ
พ.ศ. ๒๒๒ ภายหลังที่ี�ที่รงยึดอัำานาจจากราชวงศ์นันที่ะ (Nanda) ที่ี�ป็กครอังแคว้นมีคธี (Magadha) ได้
๒
และพระอังค์ยังสำามีารถึผนวกดินแดนบางสำ่วนขอังป็ระเที่ศป็ากีสำถึานบริเวณแคว้นป็ัญจาบต้ะวันต้ก
และบางสำ่วนขอังป็ระเที่ศอััฟกานิสำถึานที่ี�อัยู่ต้่อัเนื�อังกันเข้ามีาอัยู่ในอัำานาจอัีกด้วย จึงที่ำาให้จักรวรรดินี�
มีีอัาณาเขต้ที่ี�กว้างขวางมีาต้ั�งแต้่เริ�มีต้้น โดยมีีเมีือังป็าฏลีบุต้ร หรือัเมีือังป็ัฏนา (Patna) ในป็ัจจุบัน
เป็็นเมีือังหลวง
หลังจากที่ี�พระเจ้าจันที่รคุป็ต้์สำิ�นพระชนมี์เมีื�อัป็ระมีาณ พ.ศ. ๒๔๕ พระเจ้าพินทีุ่สำาร
(Bindusara) ผู้เป็็นโอัรสำได้ขึ�นเป็็นกษัต้ริย์และได้ขยายอัาณาเขต้ไป็ยังภาคกลางขอังอัินเดีย ที่รงป็กครอัง
จนถึึงป็ระมีาณ พ.ศ. ๒๗๐ ก็สำิ�นพระชนมี์ พระเจ้าอัโศก (Aśoka) โอัรสำขอังพระเจ้าพินทีุ่สำารได้ครอังราชย์
ต้่อัต้ั�งแต้่ พ.ศ. ๒๗๒–พ.ศ. ๓๑๑ ในสำมีัยขอังพระเจ้าอัโศกเป็็นช่วงเวลาที่ี�จักรวรรดิมีีความีเจริญรุ่งเรือัง
และมีีอัำานาจมีากที่ี�สำุด พระเจ้าอัโศกสำามีารถึต้ีแคว้นกลิงคะ (Kalinga) ได้ ที่ำาให้จักรวรรดิเมีารยะมีี
อัาณาเขต้จนเกือับจะครอับคลุมีดินแดนขอังป็ระเที่ศอัินเดียที่ั�งหมีด ซึ่ึ�งถึือัเป็็นจักรวรรดิเดียวขอังอัินเดีย
ที่ี�มีีอัาณาเขต้กว้างขวางที่ี�สำุด
พระเจ้าอัโศกที่รงเลื�อัมีใสำในพระพุที่ธีศาสำนาอัย่างสำูงสำุด ที่รงเป็็นเอักอััครศาสำนูป็ถึัมีภกขอัง
พระพุที่ธีศาสำนา โป็รดให้ที่ำาสำังคายนาครั�งที่ี� ๓ ที่รงสำ่งสำมีณทีู่ต้ไป็เผยแผ่พระพุที่ธีศาสำนาถึึง ๙ สำาย
ด้วยกัน นอักจากนี�พระอังค์ยังที่รงจาริกไป็สำักการะพุที่ธีสำถึานต้่าง ๆ โดยเฉพาะสำังเวชนียสำถึานขอัง
พระพุที่ธีเจ้า พร้อัมีกับโป็รดให้สำร้างสำถึูป็และสำร้างจารึกพระราชโอังการขอังพระอังค์ไว้ต้ามี
สำังเวชนียสำถึานและแว่นแคว้นต้่าง ๆ ที่ี�อัยู่ในอัำานาจขอังพระอังค์ เพื�อัให้ใช้เป็็นหลักในการป็กครอัง
โดยธีรรมีและเป็็นการกำาหนดเขต้ขอังพระราชอัาณาจักรไป็พร้อัมีกันด้วย
๒ การระบุ พ.ศ. ขอังกษัต้ริย์ในราชวงศ์เมีารยะถึือัว่าเป็็นอัายุโดยป็ระมีาณ เพราะมีักจะใช้คลาดเคลื�อันกันไป็บ้าง ดูเพิ�มีเต้ิมีใน
พระมีหาดาวสำยามี วชิรป็ัญโญ (๒๕๕๐ : ๑๑๑)
