Page 28 - 45 2
P. 28
วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๕ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม-สิิงหาคม ๒๕๖๓
18 ทฤษฎีีระบบราชการกับการจััดระเบียบบริหารราชการแผ่่นดินในสมััยอยุธยา
“การปกคีรองบั�านัเมืองขุองเราซึ่้�งไดำ�จัดำมาแต่ก่อนันัั�นั ไดำ�แบั่งเสนัาบัดำีเป็นั ๖ ตำาแหนั่ง
ยกเป็นัอัคีรมหาเสนัา ๒ คีือ สมุหนัายกไดำ�บัังคีับักรมฝ่่ายพลเรือนัทั�วไป สมุหพระกลาโหมไดำ�บัังคีับั
กรมฝ่่ายทหารทั�วไป เมื�อพิเคีราะห์ดำ้ตามตำาแหนั่งที�ตั�งขุ้�นัแต่เดำิม ก็ดำ้เหมือนัจะให�บัังคีับัการไดำ�สิทธิ�ขุาดำ
ตลอดำในัการพลเรือนัฝ่่ายหนั้�งการทหารฝ่่ายหนั้�ง แต่เมื�อตรวจดำ้ตามพระราชิพงศาวดำาร ก็ไม่เห็นั
ไดำ�ว่าอัคีรมหาเสนัาบัดำีทั�ง ๒ คีนันัี�ไดำ�บัังคีับัการทั�วไปในัฝ่่ายพลเรือนัและฝ่่ายทหารสิทธิ�ขุาดำดำังที�
ตั�งขุ้�นั เป็นัแต่เหมือนักับัสมุห์บััญ่ชิีที�จะรวบัรวมจำานัวนัคีนัฝ่่ายพลเรือนัคีนัหนั้�งฝ่่ายทหารคีนัหนั้�ง
เท่านัั�นั อีกประการหนั้�ง การซึ่้�งแบั่งเป็นัฝ่่ายพลเรือนัฝ่่ายทหารนัั�นั ถ้งว่ากฎหมายจะรับัยกไพร่หลวง
ฝ่่ายทหารและฝ่่ายพลเรือนัผู้ิดำกันับั�างในัที�บัางแห่ง แต่การที�ใชิ�ไปทัพจับัศ้กอันัใดำ ใชิ�ทั�งสองฝ่่าย
เหมือนักันัเสมอกันั จนัไม่เขุ�าใจไดำ�ว่าซึ่้�งแบั่งเป็นัฝ่่ายทหารฝ่่ายพลเรือนันัี�มีประสงคี์แต่เดำิมอย่างไร
แต่คีงต�องเขุ�าใจว่า การที�แบั่งไว�แต่เดำิมเชิ่นันัี�คีงมีตำาแหนั่งหนั�าที�ผู้ิดำกันัแต่หากเลือนั ๆ กันัมาดำ�วยเหตุ
ต่าง ๆ จนัคีงเป็นัแต่สมุหบััญ่ชิีอย่างเชิ่นัเป็นักันัอย้่ในัปัจจุบัันันัี�
ส่วนัตำาแหนั่งราชิการขุองท่านัอัคีรมหาเสนัาบัดำีทั�ง ๒ คีนั นัอกจากที�เป็นัสมุห์บััญ่ชิี ที�เป็นั
การสำาคีัญ่ ก็บัังคีับัการหัวเมืองอย่างหนั้�ง บัังคีับัศาลชิำาระคีวามซึ่้�งขุ้�นัอย้่ในักรมนัั�นัอย่างหนั้�ง ตำาแหนั่ง
ซึ่้�งไดำ�บัังคีับัการหัวเมืองนัี�คีงจะแบั่งบัังคีับัอย้่ในั ๒ กรมนัี�แต่เดำิมมา ท่านัอัคีรมหาเสนัาบัดำี ๒ คีนันัี�
เป็นัผู้้�ถือตราพระราชิสีห์ พระคีชิสีห์ ซึ่้�งนัับัว่าเป็นัตราหลวงเฉพาะแต่ดำำาเนัินัพระบัรมราชิโองการ
อย่างเดำียวจ้�งจะมีไปไดำ� แต่เมื�อมีเหตุเปลี�ยนัแปลงไป คีือ เมื�อสมุหพระกลาโหมมีคีวามผู้ิดำก็ยก
หัวเมืองขุ้�นักลาโหมไปขุ้�นักรมท่า ใชิ�ตราบััวแก�วเป็นัตราดำำาเนัินัพระบัรมราชิโองการอีกดำวงหนั้�ง
กลาโหมไม่มีหัวเมืองขุ้�นั ตลอดำมาจนัแผู้่นัดำินัพระบัาทสมเดำ็จพระพุทธยอดำฟ้้าจุฬาโลก จ้�งไดำ�ยก
หัวเมืองกรมท่ากลับัมากลาโหม แบั่งเมืองมหาดำไทยมาบั�างคีงไว�ให�กรมท่าบั�าง จ้�งไดำ�เกิดำเป็นักรมที�
บัังคีับัหัวเมืองขุ้�นัเป็นั ๓ ทั�งกรมท่า การซึ่้�งแบั่งฝ่่ายพลเรือนัฝ่่ายทหาร ซึ่้�งดำ้เหมือนัว่าหนั�าที�ฝ่่าย
พลเรือนัจะอย้่รักษาพระนัคีร ฝ่่ายทหารจะเป็นัผู้้�ไปทัพ กลับักลายเป็นัไปทัพเหมือนักันัทั�งสองฝ่่ายนัี�
คีงจะเป็นัดำ�วยหัวเมืองขุ้�นัสองฝ่่ายนัี�เป็นัต�นัเหตุเมื�อมีราชิการเกิดำขุ้�นัในัหัวเมืองขุ้�นักรมมหาดำไทย
ก็เป็นัหนั�าที�กรมมหาดำไทยไป เกิดำขุ้�นัในักลาโหม ก็เป็นัหนั�าที�กลาโหมไป ดำ�วยอาศัยเหตุว่าผู้้�ซึ่้�งไดำ�เคีย
บัังคีับับััญ่ชิาการในัหัวเมืองเหล่านัั�นัมา ร้�เบัาะแสในัการที�จะกะเกณฑิ์ผู้้�คีนัพาหนัะเสบัียงอาหาร
