Page 117 - 47-2

วารสารราชบััณฑิิตยสภา
ปีีที่่� ๔๗ ฉบัับัที่่� ๒ พฤษภาคม–สิิงหาคม ๒๕๖๕
รองศาสตราจารย์์ ดร.ชาย์ โพธิิสิตา 107

บัทิคว์ามนั่�ต้องการจะทิำาคว์ามเข้าใจว์ิกฤตสำิ�งแว์ดล้อม หรือว์ิกฤตทิางนัิเว์ศว์ิทิยา ในัมิติ

ทิ่�เก่�ยว์กับัศาสำนัา โดยจะเนั้นัพุทิธศาสำนัาเป็นัหลัก คำาถามทิ่�บัทิคว์ามนั่�พยายามจะหาคำาตอบัคือ

(๑) ศาสำนัาเก่�ยว์ข้องกับันัิเว์ศว์ิทิยาหรือไม่ และเก่�ยว์ข้องอย่างไร (๒) พุทิธศาสำนัาม่อะไรบั้างทิ่�เอื�อ
ต่อการพัฒนัาสำิ�งแว์ดล้อมและแนัว์คิดทิางนัิเว์ศว์ิทิยา

มนุษย์กัับธรรมชาติและวิกัฤตสิ�งแวดล้อม

มนุษย์กัับธรรมชาติ

หลัักฐานัที่่�เผ่ยแพรึ่่ในั Smithsonian Magazine แสิ่ดงว่า วิวัฒนัาการึ่ของสิ่ิ�งม่ช่วิต่ต่รึ่ะกูลั
มนัุษย์ ที่่�ม่ช่�อที่างวิที่ยาศาสิ่ต่รึ่์ว่า โฮ็โม เซเปียนั (Homo Sapiens) เรึ่ิ�มข่�นัปรึ่ะมาณ ๕๕๐,๐๐๐-

๗๕๐,๐๐๐ ปีมาแลั้ว ปรึ่ะมาณรึ่้อยลัะ ๙๘ ของช่วงเวลัาอันัยาวนัานันั่� มนัุษย์ม่ช่วิต่อยู่กับธรึ่รึ่มชาต่ิ
ด้วยการึ่เก็บของป่าลั่าสิ่ัต่ว์เป็นัอาหารึ่ แที่บไม่ต่่างกับสิ่ัต่ว์โลักชนัิดอ่�นั แลัะแที่บไม่ได้ที่ำาให้เกิดผ่ลักรึ่ะที่บ

แต่่อย่างใดแก่สิ่ิ�งแวดลั้อมของโลัก มนัุษย์เพิ�งเรึ่ิ�มรึู่้จัักปลัูกพ่ชแลัะเลั่�ยงสิ่ัต่ว์เม่�อปรึ่ะมาณ ๑๒,๐๐๐ ปี
มานั่�เอง แลัะปรึ่ะมาณ ๕,๐๐๐ ปีหลัังจัากนัั�นั จั่งเรึ่ิ�มม่สิ่ังคมเม่องเกิดข่�นั ต่ั�งแต่่นัั�นัมาแม้มนัุษย์จัะยังอยู่ในั

ธรึ่รึ่มชาต่ิ แต่่ก็เรึ่ิ�มม่ช่วิต่ที่่�ห่างจัากธรึ่รึ่มชาต่ิแลั้ว แรึ่ก ๆ ก็ยังไม่เกิดผ่ลักรึ่ะที่บที่่�สิ่ำาคัญต่่อสิ่ิ�งแวดลั้อม
จันัมาถื่งยุคลั่าอาณานัิคมปรึ่ะมาณครึ่ิสิ่ต่์ศต่วรึ่รึ่ษที่่� ๑๕-๑๖ ม่การึ่แสิ่วงหาแลัะเคลั่�อนัย้ายที่รึ่ัพยากรึ่

ธรึ่รึ่มชาต่ิจัำานัวนัมหาศาลั จัากดินัแดนัอาณานัิคมไปยังปรึ่ะเที่ศเจั้าอาณานัิคม ผ่ลักรึ่ะที่บต่่อธรึ่รึ่มชาต่ิ
จัากการึ่กรึ่ะที่ำาของมนัุษย์เรึ่ิ�มปรึ่ากฏชัด แต่่ก็ยังนัับว่าอยู่ในัขอบเขต่ที่่�จัำากัด (Handwerk, 2021;

National Museum of Natural History, 2022; Sponsel, 2019)
ผ่ลักรึ่ะที่บที่่�รึุ่นัแรึ่งเรึ่ิ�มข่�นัเม่�อโลักเข้าสิู่่ยุคปฏิวัต่ิอุต่สิ่าหกรึ่รึ่มปรึ่ะมาณ ๒๖๐ ปีมาแลั้ว
๔
การึ่ปฏิวัต่ิอุต่สิ่าหกรึ่รึ่มนัั�นัได้รึ่ับการึ่หนัุนัเสิ่รึ่ิมจัากรึ่ะบบทีุ่นันัิยม ซ่�งพัฒนัาคู่ขนัานักันัมา นัับแต่่นัั�นัมา
การึ่ที่ำาลัายธรึ่รึ่มชาต่ิ เช่นั ป่าไม้ แรึ่่ธาตุ่ เพ่�อนัำามาเป็นัวัต่ถืุดิบในัการึ่ผ่ลัิต่ที่างอุต่สิ่าหกรึ่รึ่มก็ม่มาก

แลัะรึุ่นัแรึ่งยิ�งข่�นั พรึ่้อมกับการึ่ใช้พลัังงานัที่่�ม่กำาเนัิดมาจัากฟอสิ่ซิลั (ถื่านัหินั นัำ�ามันั) ก็เพิ�มข่�นัเป็นัเงา
ต่ามต่ัว ที่ำาให้การึ่ปลั่อยก๊าซเรึ่่อนักรึ่ะจัก (greenhouse gas) ซ่�งเป็นัต่ัวการึ่สิ่ำาคัญที่่�ที่ำาให้เกิดการึ่

เปลั่�ยนัแปลังภููมิอากาศ ม่ความเข้มข้นัมากยิ�งข่�นัมาจันัถื่งปัจัจัุบันั อ่กด้านัหนั่�งของวิวัฒนัาการึ่นั่� ค่อ
การึ่เกิดข่�นัแลัะขยายต่ัวไปที่ั�วโลักของกรึ่ะแสิ่วัต่ถืุนัิยมแลัะบรึ่ิโภูคนัิยม ซ่�งเต่ิบโต่แลัะเก่�อหนัุนักันัมา

ต่ลัอดกับการึ่พัฒนัาเป็นัอุต่สิ่าหกรึ่รึ่ม แต่่มาชัดเจันัมากข่�นัต่ั�งแต่่สิ่งครึ่ามโลักครึ่ั�งที่่� ๒ เป็นัต่้นัมา

๔ การึ่ปฏิวัต่ิอุต่สิ่าหกรึ่รึ่มเกิดข่�นัในัอังกฤษ ปรึ่ะมาณ ค.ศ. ๑๗๖๐ ช่วงเวลัาต่ั�งแต่่นัั�นัมาจันัถื่งปรึ่ะมาณ ค.ศ. ๑๘๕๐ ถื่อว่าเป็นัช่วงแรึ่ก
ของการึ่ปฏิวัต่ิอุต่สิ่าหกรึ่รึ่ม