สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

401 กาพย์ยานี ๑๑ แผนผังของกาพย์ยานี ๑๑ ตัวอย่างค� ำประพันธ์ที่แต่งด้วยกาพย์ยานี ๑๑ ลิงค่างครางโครกครอก ฝูงจิ้งจอกออกเห่าหอน ชะนีวิเวกวอน นกหกร่อนนอนรังเรียง ลูกนกยกปีกป้อง อ้าปากร้องซ้องแซ่เสียง แม่นกปกปีกเคียง เลี้ยงลูกอ่อนป้อนอาหาร (กาพย์พระไชยสุริยา) ฉันทลักษณ์ของกาพย์ยานี ๑๑ คณะ กาพย์ยานี ๑๑ ๑ บท แบ่งเป็น ๒ บาท บาทที่ ๑ เรียกว่า บาทเอก บาทที่ ๒ เรียกว่าบาทโท ใน ๑ บาทแบ่งเป็น ๒ วรรค วรรคหน้ามี ๕ ค� ำ วรรคหลังมี ๖ ค� ำ รวมเป็น ๑๑ ค� ำ เช่น “ลิงค่างครางโครกครอก ฝูง จิ้งจอกออกเห่าหอน” กาพย์ยานีแต่ละวรรคแบ่งจังหวะการอ่านเป็น ๒ ช่วง วรรคหน้า ๕ ค� ำ แบ่งเป็น ๒-๓ วรรคหลัง ๖ ค� ำ แบ่งเป็น ๓-๓ สัมผัส กาพย์ยานี ๑๑ บังคับสัมผัสสระภายในบท ๒ แห่ง คือ ค� ำสุดท้าย ของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสไปยังค� ำที่ ๑, ๒ หรือ ๓ ของวรรคที่ ๒ และค� ำ สุดท้ายของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังค� ำสุดท้ายของวรรคที่ ๓ บางครั้ง ค� ำสุดท้ายของวรรคที่ ๓ อาจส่งสัมผัสไปยังค� ำที่ ๑, ๒ หรือ ๓ ของ วรรคที่ ๔ ด้วยก็ได้ ดังปรากฏในกาพย์ยานีตัวอย่างได้แก่ ครอก-จอก, รูปแบบค� ำประพันธ์ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 401 8/8/2557 BE 3:10 PM