สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

395 ภุชงคปยาตฉันท์ ๑๒ แผนผังของภุชงคปยาตฉันท์ ๑๒ ตัวอย่างค� ำประพันธ์ที่แต่งด้วยภุชงคปยาตฉันท์ ๑๒ ชะโดดุกกระดี่โดด สลาดโลดยะหยอยหยอย กระเพื่อมน�้ ำพะพร�่ ำพรอย กระฉอกฉานกระฉ่อนชล กระสร้อยซ่าสวายซิว ระรี่ริ้วละวาดวน ประมวลมัจฉะแปมปน ประหลาดเหลือจะร� ำพัน (อิลราชค� ำฉันท์) ฉันทลักษณ์ของภุชงคปยาตฉันท์ ๑๒ คณะ ภุชงคปยาตฉันท์ ๑ บทแบ่งเป็น ๒ บาท ใน ๑ บาทมี ๒ วรรค แต่ละ วรรคมี ๖ ค� ำ(พยางค์) ๑ บาทจึงมี ๑๒ ค� ำ (พยางค์) เช่น “ชะโดดุก กระดี่โดด สลาดโลดยะหยอยหยอย” ภุชงคปยาตฉันท์แต่ละวรรคแบ่งจังหวะการอ่านเป็น๒ ช่วง คือ๓-๓ ครุ-ลหุ ภุชงคปยาตฉันท์บังคับค� ำ (พยางค์) ครุลหุ ค� ำครุ คือค� ำหรือพยางค์เสียงหนักหมายถึงค� ำหรือพยางค์ที่ประสม สระเสียงยาว รวมถึงสระอ� ำ ไอ ใอ เอา และค� ำหรือพยางค์ที่มีตัวสะกด ค� ำครุเขียนแทนด้วยเครื่องหมายไม้ผัด (ไม้หันอากาศ) ค� ำลหุ คือค� ำหรือพยางค์เสียงเบา หมายถึงค� ำหรือพยางค์ที่ประสม ด้วยสระเสียงสั้นและไม่มีตัวสะกด มีค� ำเสียงหนักที่อนุโลมให้เป็นค� ำ ลหุในการแต่งฉันท์ได้ ได้แก่ บ บ่ ณ ธ ก็ ฤ บางครั้งค� ำที่ประสมสระอ� ำ ก็นับเป็นค� ำลหุได้ ขึ้นกับการออกเสียงอ่าน รูปแบบค� ำประพันธ์ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 395 8/8/2557 BE 3:10 PM