สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

319 ตะเลงพ่าย เนื่องในโอกาสที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรง ปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ดังความว่า บรรจงเสาวเลขแล้ว หลายคุง ขวบฤๅ ปางปิ่นธเรศอ� ำรุง โลกเลี้ยง ท� ำนุกเชตุพน เผดิมตึก เต็มเอย อาวาสอาจเพ่งเพี้ยง แผ่นฟ้ามาเสมอ เนื้อหาของบทประพันธ์ เนื้อความส่วนใหญ่ของลิลิตตะเลงพ่ายกล่าวถึงเหตุการณ์ใน ประวัติศาสตร์ไทยที่กวีน� ำมาจากพระราชพงศาวดาร โดยเริ่มตั้งแต่ สมเด็จพระนเรศวรเสด็จขึ้นครองราชสมบัติใน พ.ศ. ๒๑๓๓ ในครั้ง นั้น พระเจ้าหงสาวดีนันทบุเรงได้มีพระบรมราชโองการให้พระโอรส คือพระมหาอุปราชายกทัพมาตีไทย เพราะทรงเห็นว่าเป็นโอกาสอัน ดีที่จะเอาชนะไทยได้ง่ายเนื่องจากไทยก� ำลังผลัดแผ่นดิน อาจมีการ แย่งชิงราชสมบัติจนเกิดความระส�่ ำระสาย พระมหาอุปราชามิทรงเต็ม พระทัยที่จะยกทัพมาด้วยทรงตระหนักในพระปรีชาสามารถทางการ รบของสมเด็จพระนเรศวร อีกทั้งโหรหลวงยังท� ำนายว่าพระองค์มี เคราะห์ร้ายจนอาจถึงแก่สิ้นพระชนม์ แต่เนื่องจากมิอาจขัดพระบรม- ราชโองการของพระเจ้าหงสาวดีได้ พระมหาอุปราชาจึงเสด็จยกทัพ มาและได้ทรงกระท� ำยุทธหัตถีกับสมเด็จพระนเรศวรจนพระมหา อุปราชาพ่ายแพ้สิ้นพระชนม์ชีพ เมื่อเสร็จศึกแล้วสมเด็จพระนเรศวรทรง พิจารณาโทษแม่ทัพนาย กองที่ตามเสด็จไม่ทัน ท� ำให้พระองค์และพระ อนุชาต้องทรงสู้ศึกท่ามกลางกองทัพพม่าโดยมีเพียงควาญช้างและ กลางช้างตามเสด็จไปเท่านั้น สมเด็จพระวันรัตแห่งวัดป่าแก้วได้กราบ บังคมทูลขอพระราชทานอภัยโทษแก่เหล่าแม่ทัพนายกอง สมเด็จพระ นเรศวรจึงได้พระราชทานอภัยโทษให้ตามที่กราบทูลขอและมีพระบรม ราชโองการให้แม่ทัพนายกองเหล่านั้นแก้ตัวโดยการยกทัพไปตีเมือง ทวาย มะริด และตะนาวศรี หลังจากนั้นเนื้อความกล่าวถึงเหตุการณ์ ที่เมืองเชียงใหม่ส่งสารมาขอเป็นไมตรีกับฝ่ายไทย และจบด้วยการ สายหยุดหยุดกลิ่นฟุ้ง ยามสาย ลิลิตตะเลงพ่าย �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 319 8/8/2557 BE 3:10 PM