สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

318 กวีวัจน์วรรณนา ที่มาของวรรคทอง ลิลิตตะเลงพ่าย ผู้แต่ง สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสทรงพระนิพนธ์ โดยมีพระองค์เจ้ากปิตถาขัตติยกุมาร พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จ พระพุทธเลิศหล้านภาลัยเป็นผู้ช่วยในการนิพนธ์ ปี/สมัยที่แต่ง ระหว่าง พ.ศ. ๒๓๗๔-๒๓๗๘ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระ นั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ประเภทของวรรณคดี ลิลิตตะเลงพ่ายจัดเป็นวรรณคดียอพระเกียรติ คือวรรณคดีที่มุ่ง สรรเสริญพระเกียรติพระมหากษัตริย์ซึ่งได้แก่ สมเด็จพระนเรศวร มหาราช รูปแบบค� ำประพันธ์ ลิลิตตะเลงพ่ายแต่งเป็นลิลิตสุภาพ ประกอบด้วยร่ายสุภาพและ โคลงสุภาพที่มีทั้งโคลงสอง โคลงสาม และโคลงสี่ มีสัมผัสระหว่างร่าย กับโคลงหรือระหว่างโคลงกับร่ายที่เรียกว่า “เข้าลิลิต” วัตถุประสงค์/โอกาสในการแต่ง สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสทรงพระนิพนธ์ ลิลิตตะเลงพ่ายเพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช วีรกษัตริย์ผู้กอบกู้เอกราชของชาติไทย ดังที่ทรงระบุไว้ในร่ายตอนต้น เรื่องว่า ...บรรหารเหตุแผ่ภู ชูพระยศเจ้าหล้า อยู่คุงฟ้าคุงดิน เฉกเพลงพิณ ไพเราะ ... เฉลิมพระเกียรติผ่านเผ้า เจ้าจักรพรรดิแผ่นสยามสมญานาม นฤเบศ นเรศวรนรินทร์... นอกจากนี้ในโคลงตอนท้ายเรื่อง สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรม- พระปรมานุชิตชิโนรสยังทรงระบุไว้ด้วยว่า พระองค์ทรงพระนิพนธ์ลิลิต �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 318 8/8/2557 BE 3:10 PM