สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

313 ภักดีและส� ำนึกในพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระพุทธ เลิศหล้านภาลัย ทั้งคร�่ ำครวญอาลัยอาวรณ์ถึงนางผู้เป็นที่รักที่สมมติ ขึ้น และสอนคติข้อคิดที่คมคายซึ่งกลั่นกรองมาจากประสบการณ์ชีวิต ของตนเอง นิราศภูเขาทองกล่าวถึงความพลิกผันของชะตาชีวิตสุนทรภู่จาก สุขที่สุดเป็นทุกข์ที่สุดอันแสดงให้เห็นสัจธรรมส� ำคัญเรื่องความเป็น อนิจจังของชีวิต วรรคทองบทนี้เป็นตอนที่สุนทรภู่เดินทางโดยเรือผ่านหน้าพระบรม- มหาราชวัง และคร�่ ำครวญถึงพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ผู้มีพระมหากรุณาธิคุณแก่สุนทรภู่อย่างสูงสุด กวีกล่าวว่าเมื่อพระองค์ สวรรคตไปตนก็รู้สึกเหมือนศีรษะขาด ไม่มีที่พึ่งพิง เมื่อได้ออกบวชครั้ง นี้ จึงตั้งใจจะอุทิศผลบุญถวายเป็นพระราชกุศล ครั้นเรือผ่านหน้าพระ ต� ำหนักแพ ท่าราชวรดิฐ สุนทรภู่ถึงกับหลั่งน�้ ำตาเมื่อหวนค� ำนึงถึงอดีตที่ ตนได้รับราชการสนองพระมหากรุณาธิคุณอย่างใกล้ชิด สุนทรภู่กับจมื่น ไวยวรนารถ (เผือก) หัวหมื่นมหาดเล็กเคยหมอบกราบเฝ้ารับเสด็จและ ได้ตามเสด็จลงเรือพระที่นั่งคราวเสด็จพระราชด� ำเนินทางชลมารคไปทอด พระกฐินพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงพระเมตตาโปรดฯ ให้สุนทรภู่ถวายงานขณะทรงพระราชนิพนธ์กาพย์กลอนไปตลอดเส้นทาง เสด็จพระราชด� ำเนิน สุนทรภู่ได้ท� ำงานด้วยความตั้งใจอย่างยิ่ง ไม่เคยท� ำ สิ่งใดให้ขัดเคืองพระราชหฤทัยเลย ความหมายของวรรคทอง วรรคทองนี้เป็นบทตัดพ้อโชคชะตาของกวีเมื่อหวนระลึกถึงอดีตที่ เคยรุ่งเรืองของตน กวีร� ำพันว่าเคยได้หมอบเฝ้ารับใช้ใกล้ชิดเบื้องพระ ยุคลบาทพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้กลิ่นพระสุคนธ์ หอมอบอวล แต่เมื่อสิ้นแผ่นดินนั้นแล้ว กลิ่นสุคนธ์จากพระวรกายก็ สิ้นไป เช่นเดียวกับวาสนาของกวีที่หมดสิ้นไปด้วย เคยหมอบใกล้ได้กลิ่นสุคนธ์ตลบ นิราศภูเขาทอง �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 313 8/8/2557 BE 3:10 PM