สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

272 กวีวัจน์วรรณนา ที่มาของวรรคทอง เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอน ๑๘ ขุนแผนพานางวันทองหนี ผู้แต่ง พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ปี/สมัยที่แต่ง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประเภทของวรรณคดี ขุนช้างขุนแผนจัดเป็นวรรณคดีประเภทเสภา คือ วรรณคดีที่แต่ง ด้วยกลอนเสภา มีจุดประสงค์เพื่อใช้ขับเสภาซึ่งเป็นการขับที่มีจังหวะ และท� ำนองเฉพาะและมักใช้กรับเป็นเครื่องประกอบจังหวะ เนื้อหาของ เสภามีหลากหลาย เช่น นิทาน ต� ำนาน พงศาวดาร ค� ำสอน รูปแบบค� ำประพันธ์ กลอนเสภา วัตถุประสงค์/โอกาสในการแต่ง เรื่องขุนช้างขุนแผนเป็นเรื่องที่นิยมน� ำมาเล่าและขับเป็นเสภาตั้งแต่ สมัยกรุงศรีอยุธยามีอยู่หลายส� ำนวน ในสมัยต้นรัตนโกสินทร์พระบาท สมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แต่งบท เสภาขุนช้างขุนแผนขึ้นใหม่หลายตอน พระองค์ทรงพระราชนิพนธ์ ๔ ตอน และพระราชทานตอนอื่น ๆ ให้เจ้านายและกวีราชส� ำนัก เช่น กรม- หมื่นเจษฎาบดินทร์ และสุนทรภู่ช่วยกันแต่ง บทเสภาที่แต่งขึ้นใหม่นี้ ใช้ขับถวายตอนทรงเครื่องใหญ่ (ตัดผม) ท� ำให้เกิดธรรมเนียมขับเสภา ถวายขณะทรงเครื่องใหญ่ในรัชกาลต่อๆมา ส่วนการแต่งบทเสภาขุนช้าง ขุนแผนขึ้นใหม่มีต่อมาจนถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนตอน “ขุนแผนพานางวันทองหนี” อันเป็น ที่มาของวรรคทองข้างต้นนี้ เป็นบทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จ พระพุทธเลิศหล้านภาลัยซึ่งทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นในคราวที่โปรดเกล้าฯ ให้มีการแต่งบทเสภาเรื่องนี้ขึ้นใหม่ในรัชสมัยของพระองค์ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 272 8/8/2557 BE 3:09 PM