สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

267 และสอนคติข้อคิดที่คมคายซึ่งกลั่นกรองมาจากประสบการณ์ชีวิต ของตนเอง นิราศภูเขาทองกล่าวถึงความพลิกผันของชะตาชีวิตสุนทรภู่จาก สุขที่สุดเป็นทุกข์ที่สุดอันแสดงให้เห็นสัจธรรมส� ำคัญเรื่องความเป็น อนิจจังของชีวิต วรรคทองบทนี้เป็นตอนที่กวีเดินทางมาถึงต� ำบลบางธรณี เมืองนนทบุรี ความหมายของวรรคทอง วรรคทองนี้เป็นบทพรรณนาอารมณ์ความรู้สึกของกวีโดยเชื่อมโยง กับชื่อสถานที่กวีร� ำพันว่าในยามที่ตกทุกข์ได้ยากเช่นนี้ ชื่อบางธรณียิ่ง สะกิดใจให้โศกเศร้ายิ่งขึ้น กวีพรรณนาความรู้สึกเจ็บปวดคับแค้นใจใน โชคชะตาของตนว่า พื้นแผ่นดินกว้างใหญ่ไพศาลและหนาถึง ๒๔๐,๐๐๐ โยชน์ แต่กวีซึ่งเป็นมนุษย์ตัวเล็ก ๆ คนหนึ่ง เมื่อถึงคราวเคราะห์ กลับ หาที่พ� ำนักอาศัยให้เป็นสุขมิได้ ไม่ว่าไปแห่งหนใดก็ประสบแต่ทุกข์เข็ญ ราวกับถูกหนามแหลมทิ่มแทง มีแต่ความอึดอัดคับแคบใจ ต้องทน ว้าเหว่เร่ร่อนเรื่อยไปเหมือนนกไร้รัง ความดีเด่น วรรคทองนี้เป็นการคร�่ ำครวญพรรณนาความรู้สึกทุกข์โศกของกวี ที่ชะตาชีวิตพลิกผันจากหน้ามือเป็นหลังมือ จากที่เคยมีวาสนา ได้ ถวายการรับใช้ใกล้ชิดพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย กลับ กลายเป็นคนสิ้นไร้ไม้ตอกไม่มีแม้ที่อยู่อาศัย บทกลอนนี้จึงแสดงให้ เห็นอารมณ์หวนละห้อยสร้อยเศร้า ความเจ็บปวดน้อยเนื้อต�่ ำใจในโชค ชะตาที่ผันผวนด้วยน�้ ำเสียงที่แสดงความคับแค้นใจอย่างถึงที่สุดท� ำให้ ผู้อ่านสลดใจและสะเทือนอารมณ์ไปกับชะตากรรมของกวี กลวิธีทางวรรณศิลป์ที่โดดเด่นที่สุดในวรรคทองบทนี้ คือ การที่กวี กล่าวถึงความอับจนของตนเองโดยการพรรณนาว่า แม้แผ่นดินจะกว้าง ใหญ่ไพศาลยิ่ง แต่กลับไม่มีที่แห่งใดที่กวีจะอาศัยอยู่ได้แม้แต่ที่เดียว แม้ กวีมีขนาดร่างกายเพียงน้อยนิด บทกลอนในตอนต้นอาจท� ำให้ผู้อ่าน มาถึงบางธรณีทวีโศก นิราศภูเขาทอง �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 267 8/8/2557 BE 3:09 PM