สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

161 มัทนะพาธาได้รับยกย่องจากวรรณคดีสโมสรว่า “..เป็นหนังสือ แต่งดีเพราะทรงพระราชด� ำริใช้ค� ำฉันท์เป็นบทละครพูด อันเป็นของ แปลกในกระบวนวรรณคดีและแต่งได้โดยยาก ยังไม่เคยมีกวีคนใดได้ พยายามแต่งมาแต่ก่อน อีกประการหนึ่ง ในทางภาษาซึ่งทรงปรุงชื่อตัว ละครและภูมิประเทศถูกต้องตามยุคแห่งภารตวรรษอันจ� ำนงให้เป็น ตัวเรื่อง นับว่ารูปเรื่องปรุงดี จะแต่งได้แต่ด้วยพระปรีชาและสุตาญาณ อันกว้างขวาง...” เนื้อหาของบทประพันธ์ มัทนะพาธาเป็นบทละครพูดที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้า อยู่หัวทรงสร้างเนื้อเรื่องขึ้นเอง โดยทรงสมมุติให้เรื่องเกิดในอินเดีย โบราณ เนื้อเรื่องกล่าวถึงสุเทษณ์เทพบุตรซึ่งหลงรักเทพธิดามัทนาแต่ นางไม่รักตอบ แม้ว่าสุเทษณ์จะพยายามเพียงใด มัทนาก็ปฏิเสธจน ท� ำให้สุเทษณ์โกรธและสาปนางให้จุติไปเกิดเป็นดอกกุหลาบในแดน มนุษย์ โดยมีข้อก� ำหนดว่า ในวันเพ็ญของทุก ๆ เดือน ดอกกุหลาบ จะกลับเป็นหญิงสาวได้ ๑ วัน ๑ คืน ต่อเมื่อมีความรัก มัทนาจึงจะคง ร่างเป็นหญิงสาวตลอดไป หากนางได้รับความทุกข์เพราะความรักแล้ว วิงวอนต่อสุเทษณ์ สุเทษณ์จะถอนค� ำสาปให้นางกลับไปเป็นนางฟ้า ตามเดิม เมื่อมัทนาลงมาเกิดในโลกมนุษย์พระฤษีกาละทรรศินซึ่งมีอาศรม อยู่กลางป่าหิมะวันได้ขุดต้นกุหลาบไปปลูกไว้ที่อาศรม วันที่นางกลาย เป็นมนุษย์ พระฤษีก็รักใคร่เลี้ยงดูนางเหมือนลูก วันหนึ่ง พระชัยเสน กษัตริย์แห่งกรุงหัสตินาปุระเสด็จประพาสป่าเพื่อล่าสัตว์ และได้ตาม กวางไปจนถึงอาศรมพระฤษี เมื่อได้พบนางมัทนาก็เกิดความรัก หลัง จากทั้งคู่สาบานรักต่อกัน มัทนาก็ไม่ต้องกลับเป็นกุหลาบอีก ต่อมา พระชัยเสนพานางกลับเข้าเมือง นางจัณฑี พระมเหสีเกิดความหึงหวง และแค้นใจที่พระชัยเสนรักนางมัทนา จึงขอให้พระบิดาซึ่งครองแคว้น มคธยกทัพมาตีกรุงหัสตินาปุระ ขณะเดียวกันก็ท� ำอุบายใส่ความว่า มัทนารักกับศุภางค์ทหารเอกของพระชัยเสนพระชัยเสนหลงเชื่อจึงสั่ง กระหม่อมฉันก็เคยทราบ มัทนะพาธา �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 161 8/8/2557 BE 3:09 PM