สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

97 อนุสรณ์ในการพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร หลังจากพระเจ้ามโหตรประเทศแห่งนครเชียงใหม่ถึงแก่พิราลัยแล้ว ใน พ.ศ. ๒๓๙๙ พระบาท สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เลื่อนยศพระยาบุรีรัตนเมืองแก้วเป็น เจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ ด� ำรงนพีสีนครสุนทรทศลักษเกษตร วรฤทธิเดชมหาโยนางคราชวงศาธิบดี และใน พ.ศ. ๒๔๐๔ ได้เลื่อนขึ้นเป็น “พระเจ้าประเทศราช” มีพระนามว่า พระเจ้ากาวิโลรสฯ พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ได้ทรงปรับปรุงบ้านเมืองในด้านต่าง ๆ คือ ในด้านกฎหมาย พระองค์ทรง ตั้งข้อบัญญัติพระก� ำหนดกฎหมายส� ำหรับการพิจารณาคดีความ ด้านศาสนา ได้ทรงท� ำนุบ� ำรุงพระพุทธศาสนา โดยสร้างถาวรวัตถุและปฏิสังขรณ์วัดวาอาราม มากมายหลายแห่ง เช่น ทรงหล่อระฆังขนาดใหญ่ถวายบูชาพระธาตุดอยสุเทพ และพระมหาธาตุเมือง ล� ำพูน ทรงซ่อมรูปสิงห์ ๒ ตัว ณ หัวเวียง ต� ำบลช้างม่อย อ� ำเภอเมืองเชียงใหม่ นอกจากนี้ ทรงฉลองวิหาร วัดพันตาเกิน (วัดชัยศรีภูมิ) สร้างพระวิหารวัดสุพรรณ หอไตรวัดแสนเมืองมา พระวิหารวัดนันทาราม วัด พระนอนและวัดพระสิงห์ อนึ่ง พระองค์ทรงยอมให้พวกมิชชันนารีอเมริกันมาเผยแผ่คริสต์ศาสนาได้เพื่อ หวังให้เมืองเชียงใหม่ได้รับความเจริญและความรู้แผนใหม่ เช่น การแพทย์ ด้านการปกครอง พระเจ้ากาวิโลรสฯ ทรงเชื่อมความสามัคคีของเจ้านายฝ่ายเหนือ ซึ่งแม้จะสืบ เชื้อสายมาจากพระยาสุลวะลือไชย (ทิพช้าง) ด้วยกัน แต่ก็มีเรื่องกระทบกระทั่งกันอยู่เสมอ และถ้าหาก ทิ้งไว้ก็อาจเป็นอันตรายต่อบ้านเมืองได้ พระเจ้ากาวิโลรสฯ ทรงวางพระองค์เป็นหลัก และทรงพยายาม เชื่อมความสามัคคีของเจ้านายทางฝ่ายเหนือ เช่น พ.ศ. ๒๔๐๕ พระองค์เสด็จไปนครล� ำปางเพื่อว่ากล่าว สมัครสมานเจ้าอุปราช และเจ้านครล� ำปาง ซึ่งมีเรื่องขัดแย้งกัน ให้กลับมาปรองดองกันดังเดิม พ.ศ. ๒๔๐๘–๒๔๐๙ เจ้านายนครเชียงใหม่มีหนังสือกล่าวโทษมายังกรุงเทพฯ ว่า พระเจ้ากาวิโลรสฯ ทรงเอาใจออกหากจากไทยไปเข้ากับพม่า โดยการตัดถนนจากเชียงใหม่ไปถึงท่าผาแดง และจัดช้างพลาย ๒ เชือก กับปืนไปถวายพระเจ้ามินดง ซึ่งเป็นกษัตริย์พม่าขณะนั้น และทรงได้รับสิ่งของจากพม่าเป็นเครื่อง ตอบแทนมา พระเจ้ากาวิโลรสฯ ทรงน� ำสิ่งของเหล่านั้นขึ้นน้อมเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงรับแหวนทับทิมไว้เพียงวงเดียว พอมิให้พระเจ้ากาวิโลรสฯ เสียพระทัย เมื่อช� ำระ ความแล้ว ปรากฏว่า พระองค์ไม่ทรงมีความผิดร้ายแรงแต่อย่างใด จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เอาตัว พวกเจ้านายที่เป็นโจทก์ไว้ที่กรุงเทพฯ แต่พระเจ้ากาวิโลรสฯ ได้กราบบังคมทูลพระกรุณาขอพระราชทาน ญาติพี่น้องเหล่านี้กลับไปเมืองเชียงใหม่เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๑ ในด้านการศาสนา เริ่มแต่ พ.ศ. ๒๔๐๗ เจ้าฟ้าโกหล่าน เจ้าเมืองหมอกใหม่ ขอให้เชียงใหม่ส่งกองทัพ ไปช่วยรบกับเจ้าฟ้าเมืองนาย ทัพเชียงใหม่จึงยกขึ้นไปช่วย เจ้าฟ้าโกหล่านสัญญาว่าจะมาขึ้นกับกรุงเทพฯ ในภายหลัง แต่จนถึง พ.ศ. ๒๔๑๒ ซึ่งเป็นรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ก็ยังไม่ท� ำ ตามสัญญา พระเจ้ากาวิโลรสฯ ทรงส่งช้างพลายสีประหลาดมาน้อมเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่กรุงเทพฯ และได้เสด็จมาถวายต้นไม้เงิน ต้นไม้ทองแด่พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แล้วประชวรลง ระหว่างนี้เจ้าฟ้าโกหล่านจึงถือโอกาสยกทัพมากวาดต้อนผู้คน