สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

88 อนุสรณ์ในการพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร เวลาใดที่ราหูหรือเกตุอยู่ระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์พอดี เวลานั้นจะเกิดสุริยุปราคา และก่อนหรือ หลังเวลานี้ประมาณ ๒ สัปดาห์ มักจะเกิดจันทรุปราคาด้วย. ตามจารึกหลักที่ ๔ (พ.ศ. ๑๙๐๔) ปรากฏว่าพระเจ้าลิไทยกษัตริย์แห่งสุโขทัยทรงสามารถค� ำนวณ สุริยุปราคาและจันทรุปราคาได้ การค� ำนวณนี้ต้องอาศัยต� ำแหน่งของดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และราหู (เงา ของโลก) เป็นเกณฑ์ แต่คนไทยส่วนใหญ่ในสมัยนั้นก็ยังเชื่อว่า สุริยุปราคาเกิดจากราหูอมอาทิตย์ และ จันทรุปราคาเกิดจากราหูอมจันทร์ ดังปรากฏในไตรภูมิกถาหรือไตรภูมิพระร่วง ซึ่งเป็นพระนิพนธ์ของ พระเจ้าลิไทยก่อนเสวยราชย์ (พ.ศ. ๑๘๘๘) ว่า พระยาอสูรผู้ชื่อ ราหู อิจฉาว่าพระจันทร์ในวันเพ็ญและ พระอาทิตย์แลดูงามนัก จึงคอยมาดักอมพระจันทร์และพระอาทิตย์ ไทยรับความคิดนี้มาจากอินเดีย แต่ความคิดดั้งเดิมของคนไทยมีอยู่ว่ากบกินเดือนและกบกินตะวัน ทางโหราศาสตร์ถือว่าอาทิตย์ จันทร์ อังคาร พุธ เสาร์ พฤหัสบดี ราหู ศุกร์ และเกตุเป็นดาวพระเคราะห์ ทั้ง ๙ หรือนพเคราะห์ ผู้เกิดวันอาทิตย์ พระอาทิตย์จะเสวยอายุ ๖ ปี ควบคุมดูแลชะตาราศีของผู้นั้นตั้งแต่ เกิดจนอายุ ๖ ขวบ ต่อไปจันทร์จะเสวยอายุ ๑๕ ปี ตามล� ำดับที่กล่าวมาข้างต้น ส่วนราหูจะเสวยอายุ ๑๒ ปี ตามต� ำราโลกธาตุ พระราหูครองธาตุลม ผิวผ่อง กาฬพรรณ หมอกเมฆ ประดับเทพอาภรณ์ล้วน สัมฤทธิ์ ทรงครุฑราชเป็นพาหนะ เมื่อจรไปรับแสงที่พระอาทิตย์แล้ว เลยมาครองธาตุลมทางทิศตะวันตก เฉียงเหนือ อาจารย์สมัยโบราณมีวิธีสอนให้ศิษย์จ� ำเคล็ดต่าง ๆ ที่จะใช้ท� ำนาย โดยผูกเป็นต� ำนานขึ้น เช่นว่า ในปางก่อน พระอังคารเป็นต้นเกตก์ พระราหูเป็นไฟไหม้ป่ามาไหม้ต้นเกตก์ เวลาพระราหูจรมาอยู่ที่เดียว กับพระอังคาร ให้ระวังว่าไฟจะไหม้เรือนและต้องตัวด้วย แต่ศิษย์โดยทั่วไปมิได้ทราบอุบายนี้ จึงยึดถือ ต� ำนานว่าเป็นเรื่องที่เกิดมาแต่ปางก่อนจริง. หนังสืออ้างอิง ๑. ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๑. คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารประวัติศาสตร์ ส� ำนัก นายกรัฐมนตรี. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ส� ำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี, ๒๕๒๑. ๒. ลิไทย, พระญา. ไตรภูมิกถา . งานพระราชทานเพลิงศพ นายอดิเรก ประชันรณรงค์. โรงพิมพ์ภักดี ประดิษฐ์, ๒๕๑๗. ๓. โลกธาตุ. ที่ระลึกในงานพระราชทานเพลิงศพพระพรหมมุนี (อุปวิกาโส แย้ม). โรงพิมพ์ภูไท, ๒๔๗๖. [สารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน เล่ม ๒๕ หน้า ๑๕๙๓๘–๑๕๙๓๙, ๒๕๔๙ เขียนร่วมกับ นายนิพนธ์ ทรายเพชร]