สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

78 อนุสรณ์ในการพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร ๕. ล้านนาไทย. อนุสรณ์พระราชพิธีเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์สามกษัตริย์, ๒๕๒๖–๒๕๒๗. หน้า ๑๒–๑๖ และ ๒๗๓–๒๗๗. ๖. โครงการศูนย์วิจัยล้านนาไทย ฝ่ายมานุษยวิทยาและวัฒนธรรม ล� ำดับที่ ๑ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, หนังสือพื้นเมืองเชียงใหม่. พ.ศ. ๒๕๑๕. [สารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน เล่ม ๒๓ หน้า ๑๔๙๖๗–๑๔๙๗๑, ๒๕๓๔−๒๕๓๕] ยามสามตา พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ให้บทนิยามไว้ว่า “น. ชื่อวิธีจับยามของหมอดู ใช้นับตามหลัก ๓ หลัก เวียนกันไป” เรื่องยามสามตานี้ เมื่อกล่าวตามต� ำรายามสามตา (ตรีเนตร) ท่าน ก� ำหนดไว้เป็นสูตรดังนี้ แล้วบอกวิธีท� ำนายไว้เป็นกาพย์ ต� ำราฉบับต่อไปนี้มีข้อความสมบูรณ์มากกว่าฉบับอื่นในเรื่อง เดียวกัน จึงน� ำมาแสดงไว้เพื่อรักษามิให้สูญหายไป แต่ภาษาที่ใช้อ่านเข้าใจได้ยาก จึงได้เรียงความเสียใหม่ เป็นร้อยแก้ว เพื่อให้อ่านเข้าใจได้ง่ายขึ้น หลัก ๓ หลักมีดังนี้ เลข ๑ แทนอาทิตย์ อยู่ต� ำแหน่งเดียวกับ ใส เลข ๒ แทนจันทร์ ต� ำแหน่งเดียว กับ ปลอด และเลข ๓ แทนอังคาร ต� ำแหน่งเดียวกับ ด� ำ เวลาท� ำนาย ให้นับขึ้นต้นที่อาทิตย์ ถ้าวันที่จับยามเป็นวันข้างขึ้น ให้นับเวียนตามเข็มนาฬิกา ถ้าวันที่จับยามเป็นวันข้างแรม ให้นับเริ่มต้นที่เลข ๑ หรืออาทิตย์ แล้วเวียนทวนเข็มนาฬิกา ไปที่เลข ๓ หรืออังคาร ต่อไปที่เลข ๒ หรือจันทร์ คือนับเลข ๑-๓-๒-๑-๓-๒ ... ไปจนถึงวันที่จับยาม เช่น ถ้าจับยาม วันแรม ๕ ค�่ ำ นับ ๑ ที่อาทิตย์ นับ ๒ ที่อังคาร นับ ๓ ที่จันทร์ นับ ๔ ที่อาทิตย์ และนับ ๕ ที่อังคาร แล้วหยุดลงตรงนั้น ด� ำ ๓ (อังคาร) ปลอด ๒ (จันทร์) ใส ๑ (อาทิตย์)