สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

31 สารานุกรมการเมืองการปกครองไทย เล่ม ๑ กบฏบวรเดช กบฏบวรเดชเป็นขบวนการต่อต้านอ� ำนาจรัฐ โดยใช้ก� ำลังทหารบีบบังคับให้รัฐบาลบริหารประเทศ ให้เป็นประชาธิปไตยอย่างแท้จริง โดยมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขภายใต้รัฐธรรมนูญ แต่ไม่ส� ำเร็จ กบฏบวรเดชเกิดขึ้นเมื่อวันที่ ๑๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๖ โดยมีพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดช อดีต เสนาบดีกระทรวงกลาโหม เป็นหัวหน้า ผู้เข้าร่วมประกอบด้วยนายทหารชั้นผู้ใหญ่นอกประจ� ำการอีกหลาย คน เช่น พลตรี พระยาเสนาสงคราม (ม.ร.ว. อี๋ นพวงศ์) พลตรี พระยาจินดาจักรรัตน์ (เจิม อาวุธ) พลตรี พระยาทรงอักษร (ชวน ลิขิกร) พันเอก พระยาศรีสิทธิสงคราม (ดิ่น ท่าราบ) พันเอก พระยาเทพ สงคราม (สั้น อัคนิทัต) พันเอก พระยาฤทธิรงค์รณเฉท (ทองค� ำ ไทไชโย) พันเอก พระยาไชเยนทร์ ฤทธิรงค์ (อึ่ง โพธิกนิษฐ์) พันเอก พระยาศรีสรศักดิ์ (ทองอยู่ ทัตตานนท์) ฝ่ายรัฐบาลระบุว่า บุคคลเหล่านี้ได้ออกอุบายหลอกลวงทหารหัวเมือง มีจังหวัดอุบลราชธานี นครราชสีมา สระบุรี และอยุธยา รวมก� ำลังทั้งสิ้นเป็นทหารราบ ๓ กองพัน ทหารปืนใหญ่ ๒ กองพัน ทหารช่าง ๒ กองพัน เคลื่อนมายึดสนามบินดอนเมืองไว้และอีกส่วนหนึ่งเคลื่อนเข้ายึดบางเขนไว้ ฝ่ายกบฏอ้างว่าการกบฏในครั้งนั้นนายทหารชั้นผู้น้อยได้คบคิดกันก่อน แล้วจึงไปชวนนายทหาร ชั้นผู้ใหญ่มาร่วมภายหลัง ตามบันทึกของ ร.อ. หลวงโหมรอนราญ ผู้ริเริ่มแผนการซึ่งเรียกกลุ่มผู้ก่อการ ว่า “คณะกู้บ้านกู้เมือง” ระบุว่า คณะกู้บ้านกู้เมืองประกอบด้วยบุคคลดังต่อไปนี้ จังหวัดนครราชสีมา มีพันโท พระปัจจานึกพินาศ (แปลก เอมะศิริ) ประจ� ำกองบังคับการจังหวัด ทหารบกนครราชสีมา พันตรี เสนานิติการ (ยงค์ บุนนาค) อัยการ พันตรี หลวงโหมชิงชัย (เวก สู่ไชย) นายทหารเสนาธิการจังหวัดทหารบก นครราชสีมา จังหวัดสระบุรี มีร้อยเอก หลวงโหมรอนราญ (ตุ๊ ปาละกวงศ์ ณ อยุธยา) จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มีพันตรี หลวงบาดาล (ดี จารุปานทุ) จังหวัดพระนคร มีพันเอก พระยาศรีสิทธิสงคราม (ดิ่น ท่าราบ) พันตรี หลวงหาญสงคราม (จิตร อัคนิทัต) นอกจากนั้น ยังมีบุคคลอื่นที่เป็นทหารกองหนุน และข้าราชการอีก คือ พันเอก พระยาไชยเยนทร์ ฤทธิรงค์ พันเอก พระยาศรีสรศักดิ์ หม่อมเจ้าศุขปรารภ เจ้าหน้าที่กรมรถไฟ ขุนอัคนีรถการ กรมอากาศยานดอนเมือง พันโท พระเทเวศร์ อ� ำนวยฤทธิ์ (ประเสริฐ อินทุเสก) และพลตรี พระยาเสนา สงคราม