สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

°“√∂à “¬‡√≥Ÿ „π¥Õ°°≈â «¬‰¡â °ÿ ≈À«“¬ The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 33 No. 1 Jan.-Mar. 2008 138 ‰¥â (compatible pollination) ‚¥¬ ¡’ °“ √æ— ≤π“¢Õß √— ß ‰¢à ·≈– ‡ ¡≈Á ¥ ∫∑§«“¡π’È ®–°≈à “«∂÷ ß∫∑∫“∑¢Õß °“√∂à “¬‡√≥Ÿ °“√‡ª≈’Ë ¬π·ª≈ßÀ≈— ß °“√∂à “¬‡√≥Ÿ ·≈– “‡Àµÿ ¢Õß°“√∂à “¬ ‡√≥Ÿ ∑’Ë ‰¡à “¡“√∂∑”„Àâ √— ߉¢à ¡’ °“√ æ— ≤π“®π°√–∑—Ë ß‡ªì π‡¡≈Á ¥ ª√–‚¬™πå ¢Õß°“√∂à “¬‡√≥Ÿ °“√∂à “¬‡√≥Ÿ ¢Õßæ◊ ™«ß»å µà “ßÊ ¿“¬„π¥Õ°‡¥’ ¬«°— πÀ√◊ բ⠓¡¥Õ°‚¥¬ °“√°√–∑”¢Õß¡πÿ …¬å — µ«å ·≈–≈¡ ∑”„Àâ ¥Õ°¡’ °“√æ— ≤π“¢Õß√— ߉¢à ·≈– ‡¡≈Á ¥À≈— ß°“√∂à “¬‡√≥Ÿ ´÷Ë ß°à Õ„Àâ ‡°‘ ¥ ª√–‚¬™πå π“π— ª°“√ ¥— ß®–¢Õ¬° µ— «Õ¬à “ ß∑’Ë ”§— ≠·≈– ‡ÀÁ π™— ¥ ‡ ®π µà Õ‰ªπ’È Ò. °“√°√–®“¬æ√√≥æ◊ ™ °“√∂à “¬‡√≥Ÿ ∑”„Àâ ¡’ °“√æ— ≤π“¢Õß √— ߉¢à ®π°√–∑—Ë ß¡’ ‡¡≈Á ¥ ∑”„Àâ ‡°‘ ¥°“√ ·æ√à °√–®“¬æ◊ ™À≈“¬™π‘ ¥ ‚¥¬‡¡≈Á ¥ ®“°·À≈à ßÀπ÷Ë ß·æ√à ‰ª¬— ßÕ’ °·À≈à ßÀπ÷Ë ß ∑—È ß„°≈â ·≈–‰°≈ ´÷Ë ßÕ“®®–‡°‘ ¥¢÷È π‚¥¬ ¡πÿ …¬å — µ«å ≈¡ ·≈–πÈ ” ‡¡≈Á ¥¢Õßæ◊ ™ ™π‘ ¥µà “ßÊ ¡’ √Ÿ ª√à “ß·≈–¢π“¥À≈“° À≈“¬ ∫“ß™π‘ ¥ “¡“√∂‡§≈◊Ë Õπ¬â “¬ ‰ª¬— ß∑’Ë Õ◊Ë πÊ ‰¥â ‚¥¬ßà “¬·≈–√«¥‡√Á « ∑”„Àâ ¡’ °“√°√–®“¬µ— «Õ¬à “ß·æ√à À≈“¬ ·≈–¡’ æ◊ ™™π‘ ¥π—È πÊ ‡®√‘ ≠‡µ‘ ∫‚µÕ¬Ÿà ∑—Ë «‰ª Ú. ‡°‘ ¥æ◊ ™æ— π∏ÿå „À¡à °“√∂à “¬ ‡√≥Ÿ ‡ªì π°“√¢¬“¬æ— π∏ÿå æ◊ ™‚¥¬Õ“»— ¬ ‡æ»´÷Ë ß¡’ ∑—È ß¢â Õ¥’ ·≈–¢â Õ‡ ’ ¬ ¢â Õ‡ ’ ¬∑’Ë §π¡— °°≈à “«∂÷ ß°“√¢¬“¬æ— π∏ÿå æ◊ ™ Õ“»— ¬‡æ»‚¥¬°“√‡æ“–‡¡≈Á ¥´÷Ë ß‡°‘ ¥ ®“°°“√∂à “¬‡√≥Ÿ π—È π ‰¥â ·°à °“√°≈“¬ æ— π∏ÿå À√◊ Õ‰¡à ‰¥â µâ πæ◊ ™∑’Ë ‡À¡◊ Õπ°— ∫ µâ πæà Õ·≈–µâ π·¡à ·µà ∂â “æ‘ ®“√≥“°“√ °≈“¬æ— π∏ÿå ∑’Ë ‡°‘ ¥®“°°“√¢¬“¬æ— π∏ÿå ‚¥¬°“√‡æ“–‡¡≈Á ¥·≈â «°Á ®–æ∫«à “ ¡’ ¢â Õ¥’ ∑’Ë ∑” „Àâ ‰¥â æ— π∏ÿå æ◊ ™„À¡à ∑’Ë ¡’ ≈— °…≥–∑’Ë ¥’ ∫“ßÕ¬à “ß∑’Ë µâ πæà Õ·≈–µâ π ·¡à ‰¡à ¡’ ¡’ æ— π∏ÿå æ◊ ™„À¡à Ê ®”π«π¡“° ∑’Ë ‡°‘ ¥®“°°“√∂à “¬‡√≥Ÿ ·≈–π”‡¡≈Á ¥‰ª ‡æ“–„Àâ ‰¥â µâ πæ◊ ™„À¡à ‚¥¬∑’Ë æ◊ ™„À¡àà ¡’ ≈— °…≥–∑—È ß‡À¡◊ Õπµâ πæà Õ·≈–µâ π·¡à ·≈–¡’ à «πÀπ÷Ë ß∑’Ë ·µ°µà “߉ª®“°µâ πæà Õ ·≈–µâ π·¡à ≈— °…≥–∑’Ë ·µ°µà “ߢÕß æ◊ ™æ— π∏ÿå „À¡à Õ“®®–¡’ ≈— °…≥–∑’Ë ¥’ À≈“¬ Õ¬à “ß ‡™à π µâ “π∑“π‚√§·≈–·¡≈ß º≈º≈‘ µ Ÿ ß §ÿ ≥§à “∑“ß‚¿™π“°“√ Ÿ ß ¡’ §«“¡ «¬ß“¡·≈–·ª≈°„À¡à ∑πµà Õ ¿“æ·«¥≈â Õ¡∑’Ë ‰¡à ª√°µ‘ Û. ·À≈à ßÕ“À“√ °“√∂à “¬‡√≥Ÿ ∑”„Àâ ¡’ °“√æ— ≤π“¢Õß√— ߉¢à ·≈–‡¡≈Á ¥ √— ߉¢à ∑’Ë ¡’ °“√æ— ≤π“À≈— ß°“√∂à “¬‡√≥Ÿ ®–°≈“¬‡ªì πº≈´÷Ë ßÕ“®®–‡√’ ¬°«à “º≈‰¡â À√◊ Õ Ωí ° ¢÷È πÕ¬Ÿà °— ∫™π‘ ¥¢Õßæ◊ ™ ∑—È ß º≈‰¡â ·≈–Ωí °¢Õßæ◊ ™º— °‡ªì π·À≈à ß Õ“À“√ ¥ ‡™à π °≈â «¬ ¡–≈–°Õ â ¡ ¡–‡¢◊ Õ‡∑» æ√‘ ° ∂—Ë «Ωí °¬“« Õ’ °∑—È ß ‡ªì π·À≈à ßÕ“À“√·Àâ ß∑’Ë ”§— ≠¢Õß ¡πÿ …¬å ·≈– — µ«å Õ’ °¥â «¬ ‡™à π ¢â “« ¢â “«‚æ¥ ∏— ≠æ◊ ™ æ◊ ™„πµ√–°Ÿ ≈∂—Ë « Ù. °“√‡°Á ∫√— °…“‡™◊È Õæ— π∏ÿå ‡™◊È Õæ— π∏ÿå (germplasm) ¢Õßæ◊ ™™π‘ ¥ µà “ßÊ “¡“√∂‡°Á ∫√— °…“‰«â „™â ª√–‚¬™πå „πÕ𓧵∑’Ë ¬“«π“π‰¥â ‚¥¬∑’Ë “¡“√∂ ∑”‰¥â ∑—È ß‡ªì π¢Õß ¥·≈–¢Õß·Àâ ß °“√ ‡°Á ∫√— °…“‡™◊È Õæ— π∏ÿå „π√Ÿ ª¢Õß ¥§◊ Õ°“√ ‡°Á ∫√— °…“‡π◊È Õ‡¬◊Ë Õ‚¥¬„™â Õÿ ≥À¿Ÿ ¡‘ µË ” ¡“°Ê ´÷Ë ß¡’ °√–∫«π°“√·≈–‡∑§π‘ §∑’Ë ¬ÿà ߬“°·≈–¡’ µâ π∑ÿ π·æß °“√‡°Á ∫√— °…“ ‡π◊È Õ‡¬◊Ë Õ„π√Ÿ ª¢Õß·Àâ ߧ◊ Õ°“√‡°Á ∫ √— °…“‡¡≈Á ¥æ— π∏ÿå æ◊ ™∑’Ë µâ Õß°“√®–‡°Á ∫ √— °…“ ∂÷ ß·¡â «à “®–µâ Õß„™â Õÿ ≥À¿Ÿ ¡‘ µË ” ·µà ®–µË ”‰¡à ¡“°‡∑à “°— ∫°“√‡°Á ∫√— °…“ ‡π◊È Õ‡¬◊Ë Õæ◊ ™ ¥ ·≈–‡¡≈Á ¥æ— π∏ÿå æ◊ ™∫“ß ™π‘ ¥Õ“®®–‡°Á ∫√— °…“‰¥â ∑’Ë Õÿ ≥À¿Ÿ ¡‘ Àâ Õß ‰¥â π“π ∂â “¡’ §«“¡™◊È π — ¡æ— ∑∏å µË ” °Á ¬‘Ë ß “¡“√∂‡°Á ∫√— °…“‡¡≈Á ¥æ— π∏ÿå ‰¥â π“π¢÷È π °“√‡ª≈’Ë ¬π·ª≈ßÀ≈— ß°“√∂à “¬‡√≥Ÿ À≈— ß°“√∂à “¬‡√≥Ÿ ¿“¬„π¥Õ° ‡¥’ ¬«°— πÀ√◊ բ⠓¡¥Õ°°— π®–¡’ °“√ ‡ª≈’Ë ¬π·ª≈ßÀ≈“¬Õ¬à “ß∑—È ß¿“¬„π ·≈–¿“¬πÕ° °“√‡ª≈’Ë ¬π·ª≈ßπ’È ‡°‘ ¥ ¢÷È πÕ¬à “ß√«¥‡√Á «¿“¬„π Ò-Û ™—Ë «‚¡ß À≈— ß°“√∂à “¬‡√≥Ÿ °“√‡ª≈’Ë ¬π·ª≈ß∑’Ë ®–°≈à “«µà Õ‰ªπ’È ‰¥â ®“°°“√»÷ °…“¥Õ° °≈â «¬‰¡â °ÿ ≈À«“¬À≈— ß°“√∂à “¬‡√≥Ÿ Ò. °“√¢¬“¬µ— «¢Õß√— ߉¢à °“√∂à “¬‡√≥Ÿ ∑’Ë ‡¢â “°— π‰¥â À√◊ Õ∑’Ë ™“«∫â “π ‡√’ ¬°«à “ º ¡µ‘ ¥ ®–∑”„Àâ √— ߉¢à ¢Õß ¥Õ°°≈â «¬‰¡â ‡ª≈’Ë ¬π√Ÿ ª√à “ßÕ¬à “ß™— ¥‡®π ´÷Ë ßÕ“®®–‡ªì π°“√‡æ‘Ë ¡¢π“¥πÈ ”Àπ— ° ¥ À√◊ ÕπÈ ”Àπ— °·Àâ ß (√Ÿ ª∑’Ë Ò) ¢≥–∑’Ë ¥Õ°°≈â «¬‰¡â ∑’Ë ∂à “¬‡√≥Ÿ ‡¢â “°— π‰¡à ‰¥â ®–¡’ ¢π“¥√— ߉¢à ‰¡à ·µ°µà “ß°— ∫¥Õ° °≈â «¬‰¡â ∑’Ë ‰¡à ‰¥â √— ∫°“√∂à “¬‡√≥Ÿ Ú. °“√‚§â ßßÕ¢Õß°â “π¥Õ° ¬à Õ¬ °“√‚§â ßßÕ¢Õß°â “π¥Õ°¬à Õ¬ (pedicel) À≈— ß°“√∂à “¬‡√≥Ÿ ∑”„Àâ ¥Õ°°≈â «¬‰¡â ·µà ≈–¥Õ°§«Ë ”¥Õ°≈ß