สำนักราชบัณฑิตยสภา

470 ªØ‘ ∑‘ π·≈–»— °√“™∑’Ë „™â „πª√–‡∑»‰∑¬ Vol. 29 No. 2 Apr.-Jun. 2004 The Journal of the Royal Institute of Thailand «— π¢â “ߢ÷È π¢â “ß·√¡·≈–®”π«π«— π„π√Õ∫ ‡¥◊ Õπ »÷ °…“®”π«π‡¥◊ Õπ√Õ∫ƒ¥Ÿ °“≈ À√◊ Õ√Õ∫ªï ‚¥¬Õ“»— ¬¥«ß®— π∑√å æ∫«à “ ¥«ß®— π∑√å ¡’ §«“¡·πà πÕπ‡ªì π∑’Ë ‡™◊Ë Õ∂◊ Õ‰¥â „π∑’Ë ÿ ¥°Á ‡°‘ ¥ªØ‘ ∑‘ π√–∫∫·√°¢÷È π´÷Ë ß∂◊ Õ ¥«ß®— π∑√å ‡ªì πÀ≈— ° ∑’Ë ‡√’ ¬°«à “ªØ‘ ∑‘ π ®— π∑√§µ‘ §π‚∫√“≥‡À≈à “π’È √Ÿâ «à “√Õ∫¢Õß ¥«ß®— π∑√å (À√◊ Õ∑’Ë ‡√’ ¬°«à “ ‡¥◊ Õπ ) π—È π¡’ ™à «ß Ú˘ «— π§√÷Ë ß ªØ‘ ∑‘ π®— π∑√§µ‘ ®÷ ß·∫à ß ·≈–‡√’ ¬ß≈”¥— ∫‡¥◊ Õπ‡ªì π Û «— π·≈– Ú˘ «— π ≈— ∫°— π ‡¡◊Ë Õ§√∫ ÒÚ ‡¥◊ Õπ®— π∑√å ´÷Ë ß ‡∑à “°— ∫ ÛıÙ «— π·≈â «°Á ∂÷ ß√–¬–∑’Ë ƒ¥Ÿ °“≈ ‡√‘Ë ¡‡«’ ¬π¡“„À¡à À√◊ Õ¢÷È πªï „À¡à Õ“√¬∏√√¡‚∫√“≥„πµ–«— πÕÕ° °≈“ß√Ÿâ «à “‡«≈“ Ò ªï ®— π∑√§µ‘ À√◊ Õ ÛıÙ «— ππ—È π‰¡à µ√ß°— ∫™à «ß‡«≈“ª√–°Õ∫Õ“™’ æ µ“¡ª√°µ‘ ¢Õߧπ∑—Ë «‰ª ‡æ√“–©–π—È π ‡æ◊Ë Õ§«“¡ –¥«°„π°“√‡√’ ¬°‡°Á ∫¿“…’ Õ“°√¢Õß√— ∞ Õ’ ¬‘ ªµå ‰¥â √⠓ߪؑ ∑‘ π¢÷È π ¡“Õ’ °√–∫∫Àπ÷Ë ßª√–¡“≥ ı,ı ªï ¡“ ·≈â « „Àâ ƒ¥Ÿ °“≈·≈–™à «ßªï — ¡æ— π∏å °— ∫ °“√ª√–°Õ∫Õ“™’ æÀ√◊ Õ°‘ ®°√√¡¢Õß æ≈‡¡◊ Õß‚¥¬µ√ß ªï ªØ‘ ∑‘ ππ’È ¡’ Ûˆı «— π∂â «π ·µà µà Õ¡“‡¡◊Ë Õ§«“¡§‘ ¥∑“ߥ“√“ »“ µ√å ‡®√‘ ≠¢÷È π √–∫∫ªï ·∫∫π’È ´÷Ë ß ∫“ß∑’ ‡√’ ¬°‡ªì π¿“…“Õ— ß°ƒ…«à “ vague calendar year system „π∑’Ë ÿ ¥°Á ¬°‡≈‘ ° ‰ª‡¡◊Ë Õª√–¡“≥ Ú, ªï ‡»…¡“·≈â « ™“«Õ’ ¬‘ ªµå ‚∫√“≥¥”‡π‘ π™’ «‘ µ¥â «¬ °“√° ‘ °√√¡ ·¡à πÈ ” ”§— ≠¢ÕßÕ’ ¬‘ ªµå §◊ Õ·¡à πÈ ”‰π≈å ´÷Ë ß®–‡Õà Õ∑à «¡ Ú Ωíò ßÕÕ° ‰ª‡ªì π∫√‘ ‡«≥°«â “ߪ√–¡“≥¢â “ß≈– Û °‘ ‚≈‡¡µ√·≈–¬“«‰ªµ“¡≈”πÈ ”‡ªì 𠇫≈“π“π Û À√◊ Õ Ù ‡¥◊ Õπ∑ÿ °ªï ‡¡◊Ë ÕπÈ ” ≈¥ ∑’Ë ¥‘ π Ú Ωíò ßπÈ ”‡ªì π·À≈à ߪ√–°Õ∫ °“√° ‘ °√√¡∑’Ë Õÿ ¥¡ ¡∫Ÿ √≥å ™“«Õ’ ¬‘ ªµå √Ÿâ «à “ ∑ÿ °√Õ∫ Ù ªï °à ÕππÈ ”®–∑à «¡ ¥“« ¥«ßÀπ÷Ë ß™◊Ë Õ¥“«‚´∑‘ Sothis Ú (‰¥â ·°à ¥“« Sirius À√◊ Õ Dog star „π°≈ÿà ¡¥“« Canis Major ¢Õߥ“√“»“ µ√å ªí ®®ÿ ∫— π) ®–ª√“°Ø¢÷È π∑’Ë ¢Õ∫øÑ “∑“ßµ–«— πÕÕ° ‡«≈“æ√â Õ¡°— ∫· ߇ߑ π· ß∑ÕߢÕߥ«ß Õ“∑‘ µ¬å (¥“√“»“ µ√å ªí ®®ÿ ∫— π‡√’ ¬° ª√“°Ø°“√≥å π’È «à “ heliacal rising) ™“«Õ’ ¬‘ ªµå √Ÿâ «à “ªï Àπ÷Ë ßπ—È π¬“«ª√–¡“≥ Ûˆı «— π ·≈–¥“«‚´∑‘ ‚§®√§√∫√Õ∫ „π∑â ÕßøÑ “∑ÿ °ªï ·µà ¥“«¥«ßπ’È ®–‡ªì π — ≠≠“≥¢Õ߃¥Ÿ πÈ ”À≈“°π—È π‡æ’ ¬ß Ù ªï µà Õ§√—È ß ∂â “π— ∫«— 𵑠¥µà Õ°— π∑’ ≈–«— π Ù ªï °Á πà “®–‡ªì π Ûˆı Ó Ù = Ò,Ùˆ «— π ·µà ‡¡◊Ë Õ π— ∫«— π‰ª∑’ ≈–«— π ®√‘ ß Ê ª√“°Ø «à “√Õ∫ Ù ªï ¢Õߥ“«¥«ßπ’È °≈— ∫‡ªì π Ò,ÙˆÒ «— π ´÷Ë ßÀ¡“¬§«“¡«à “ªï Àπ÷Ë ßµ“¡ ª√“°Ø°“√≥å ¢Õߥ“«‚´∑‘ π’È µâ Õ߇ªì π Ò,ÙˆÒ/Ù À√◊ Õ Ûˆı.Úı «— π ·µà °“√ ∑’Ë ®–°”Àπ¥™à «ßªï ‚¥¬¡’ ‡»…«— ππ—È π‡ªì π °“√‰¡à –¥«° Õ’ ¬‘ ªµå ‚∫√“≥®÷ ß∂◊ Õ«à “ªï Àπ÷Ë ßπ—È π¡’ Ûˆı «— πæÕ¥’ ªØ‘ ∑‘ π∑“ß °“√∑’Ë Õ’ ¬‘ ªµå „™â „π ¡— ¬π—È π®÷ ßÕ“®‡√’ ¬°«à “ ªØ‘ ∑‘ πƒ¥Ÿ °“≈ (seasonal calendar) ·µà ‡æ√“–ªØ‘ ∑‘ ππ’È Õ“»— ¬¥“«‚´∑‘ ‡ªì πÀ≈— ° ‡√“®÷ ßÕ“®‡√’ ¬°ªØ‘ ∑‘ π·∫∫π’È «à “ ªØ‘ ∑‘ π¥“√“§µ‘ À√◊ Õ sidereal calendar °Á ‰¥â ·≈–‡æ√“–ƒ¥Ÿ °“≈∑’Ë ‡ª≈’Ë ¬π·ª≈ßπ’È ¡’ §«“¡ — ¡æ— π∏å °— ∫¥«ßÕ“∑‘ µ¬å µ“¡ª√°µ‘ ªï ƒ¥Ÿ °“≈π’È ®÷ ߇√’ ¬°°— πÕ’ °«à “ªØ‘ ∑‘ π ÿ √‘ ¬- §µ‘ (solar calendar) ¥â «¬ ∑—È ß∫“∫‘ ‚≈‡π’ ¬·≈–Õ’’ ¬‘ ªµå √Ÿâ «à “ ªï ®— π∑√§µ‘ (ÛıÙ «— π) π—È π —È π°«à “ªï ƒ¥Ÿ °“≈À√◊ Õªï ÿ √‘ ¬§µ‘ (Ûˆı «— π) ∑’Ë ∂◊ Õ°— π „π ¡— ¬π—È π ∑”„Àâ «— π¢÷È πªï „À¡à ¢Õß Ú √–∫∫‰¡à ¡’ ∑“ßµ√ß°— πÀ√◊ Õª√– “π°— π‰¥â æ«°π’È ‡™◊Ë Õ«à “∑ÿ ° ‘Ë ß∑ÿ °Õ¬à “ß„π∏√√¡™“µ‘ §«√®–‡¢â “°— π‰¥â À√◊ Õ — ¡æ— π∏å °— πæÕ¥’ √Õ∫ªï Ú ·∫∫π’È °Á πà “®–≈ßµ— «°— π‰¥â ‚¥¬ ‰¡à ¡’ ‡»… ®÷ ß欓¬“¡À“∑“ß®— ¥√«¡ªï ¢Õß·µà ≈–√–∫∫„Àâ ‡ªì π√Õ∫ ‡æ◊Ë Õ„Àâ ®”π«π«— π¢Õß Ú √Õ∫π’È „°≈â ‡§’ ¬ß°— π Ú π— °¥Ÿ ¥“«‰∑¬‡√’ ¬°¥“«‚´∑‘ À√◊ Õ Sirius «à “ 祓«‚®√é À√◊ Õ ç¥“« ÿ π— ¢πÕπé «à “°— π«à “‡¡◊Ë Õ¥“«¥«ßπ’È ¢÷È π ÿ π— ¢‡ΩÑ “∫â “π®–πÕπÀ≈— ∫ ·≈–„π∫√√¥“¥“«„π∑â ÕßøÑ “ ¥“« Sirius ¥«ßπ’È π— ∫«à “ «à “ß∑’Ë ÿ ¥√Õß®“°¥«ßÕ“∑‘ µ¬å ¥«ß®— π∑√å ·≈–¥“«»ÿ °√å §π‰∑¬√Ÿâ ®— °¥“«»ÿ °√å ¡“°°«à “¥“«‚®√ ¥“«»ÿ °√å π’È ∂â “‡ÀÁ π‡«≈“À— «§Ë ”∑“ß∑‘ »µ–«— πµ°·≈â «‡√“‡√’ ¬°«à “ ¥“«ª√–®”‡¡◊ Õß ·µà ∂â “‡ÀÁ π„πµÕπ¬Ë ”√ÿà ß∑“ß∑‘ » µ–«— πÕÕ°·≈â « ‡√“‡√’ ¬°«à “ ¥“«ª√–°“¬æ√÷ ° ∑’Ë ®√‘ ߥ“«»ÿ °√å ‡ªì 𥓫‡§√“–Àå ‰¡à ¡’ · ß„πµ— «‡Õß ‡√“‡ÀÁ π«à “¥“«»ÿ °√å ¡’ · ß°Á ‡æ√“–¥“«¥«ßπ’È –∑â Õπ· ß®“°¥«ßÕ“∑‘ µ¬å ∑’Ë –∑â Õπ¡“ Ÿà ‚≈°‡∑à “π—È π ∂â “¢Õ„Àâ π— °¥“√“»“ µ√å ‡ª√’ ¬∫‡∑’ ¬∫ 秫“¡ «à “ß∑’Ë ‡ÀÁ π‰¥â ¥â «¬µ“‡ª≈à “ (visual magnitude)é √–À«à “ߥ“« Sirius °— ∫¥“«»ÿ °√å ·≈â « §”µÕ∫∑’Ë ‰¥â °Á §◊ Õ ¥“«»ÿ °√å «à “ß°«à “ ∑’Ë «à “ß°«à “°Á ‡æ√“–¥“«»ÿ °√å Õ¬Ÿà „°≈â ‚≈°°«à “ (‡¡◊Ë Õ‡√“‡ÀÁ π· ß®“°¥“«»ÿ °√å ¥“«»ÿ °√å Õ¬Ÿà Àà “ß®“°‚≈°‰¡à ∂÷ ß Û ≈â “π°‘ ‚≈‡¡µ√ · ß«‘Ë ß®“°¥“« »ÿ °√å ∂÷ ß‚≈°„™â ‡«≈“ª√–¡“≥ Ò «‘ π“∑’ à «π¥“«‚®√À√◊ Õ¥“« Sirius Õ¬Ÿà Àà “ß®“°‚≈°∂÷ ߇°◊ Õ∫ Ò ≈â “π≈â “π°‘ ‚≈‡¡µ√ À√◊ Õ ¯.ˆ ªï · ß §◊ Õ· ß«‘Ë ß®“°¥“«‚®√ ∂÷ ß‚≈°µâ Õß„™â ‡«≈“ ¯.ˆ ªï ‡√“®÷ ߇ÀÁ π· ß®“°¥“«»ÿ °√å «à “ß°«à “ §«“¡ «à “ß∑’Ë ‡ÀÁ π‰¥â ¥â «¬µ“‡ª≈à “¢Õߥ“«»ÿ °√å ‡∑à “°— ∫ -Ù.Ù à «π¥“« Sirius π—È π‡∑à “°— ∫ -Ò.ı