สำนักราชบัณฑิตยสภา

นววรรณ พันธุเมธา 553 วารสาร ราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔ * บทความนี้ปรับปรุงจากการบรรยายผลงานทางวิชาการในที่ประชุมส� ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๒ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๒ ๑ เดิมพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เรียก อักษรควบว่า อักษรประโยค ท่านเขียนไว้ว่า วิธีประสมอักษรใช้ในค� ำภาษาไทยแต่เพียงอักษรสูงน� ำอักษรต�่ ำ ดังแจกมาในวาหนิติ์นิกรนั้น ก็ยังหาภอที่จะใช้ในค� ำภาษาไทยไม่ ต้องจัดตัว (ร ล ว) ประสมกับอักษรที่ควรจะประสมกันได้ สองอักษรร่วมสะระกันเป็นค� ำเดียว ตั้งชื่อว่า อักษรประโยค... (ศรีสุนทรโวหาร, ๒๕๑๔ : ๑๙๓) ค� ำว่าอักษรควบอาจเป็นค� ำที่พระยาอุปกิตศิลปสารใช้ตามผู้เขียนหนังสือ สยามไวยากรณ์ แต่ค� ำว่าอักษรควบแท้และอักษรควบไม่แท้อาจเป็นค� ำที่ท่านคิดขึ้นเอง ในหนังสือ หลักภาษาไทย พระยา อุปกิตศิลปสารกล่าวถึงอักษรควบว่า (๒) อักษรควบ คือพยัญชนะที่ ควบกับตัว ร, ล, ว มีเสียงกล�้ ำเป็นสระ เดียวกัน มี ๒ อย่าง คือ (ก) อักษรควบแท้ ได้แก่ อักษรควบที่ออกเสียงพยัญชนะ ทั้ง ๒ ตัว เช่น กรู, กลด, กว่า ฯลฯ (ข) อักษรควบไม่แท้ ได้แก่ อักษรควบที่ออก เสียงแต่ตัวหน้าตัวเดียวบ้าง ออกเสียง กลายเป็นตัวอื่นไปบ้าง เช่น จริง, สรวม, ไซร้, ทราบ, ทรง,ทราม, ทราย เป็นต้น... พยัญชนะที่ประสมกับตัว ร, ล, ว นี้ ถ้าอ่านเป็นเสียง ๒ พยางค์ ก็ไม่นับว่า เป็นอักษรควบ เช่น อร่อย อ่าน อะ-หร่อย, ตลาดอ่านตะ-หลาด, ตวาดอ่านตะ-หวาด... (อุปกิตศิลปสาร, ๒๕๑๑ : ๒๑ ) การที่พระยาอุปกิตศิลปสารแบ่ง อักษรควบเป็นอักษรควบแท้และอักษร ควบไม่แท้ ๑ แสดงว่าท่านได้เห็นปัญหา แล้วว่า มีอักษรควบที่ไม่ได้ออกเสียงควบ กล�้ ำตามรูปเขียน อักษรควบเช่นนี้ท่าน เรียกว่าอักษรควบไม่แท้ นอกจากเรื่องอักษรควบไม่ออก เสียงควบกล�้ ำแล้ว ยังมีปัญหาเกี่ยวกับ ค� ำที่มีอักษรควบอีกหลายปัญหา ดังจะ ประมวลมาต่อไปนี้ ๑. ค� ำที่เขียนอย่างอักษรควบ แต่ ไม่ออกเสียงควบกล�้ ำ ๒. ค� ำที่เขียนอย่างอักษรควบ แต่ ไม่น่าจะเป็นอักษรควบ ๓. ค� ำที่ปัจจุบันออกเสียงควบกล�้ ำ แต่น่าจะเคยออกเสียงไม่ควบกล�้ ำ บทคัดย่อ บทความนี้เสนอปัญหาบางประการเกี่ยวกับอักษรควบ ดังนี้ ๑. อักษรควบในค� ำบางค� ำออกเสียงไม่ควบกล�้ ำ ๒. ค� ำที่มีอักษรควบบางค� ำไม่น่าจะเขียนเช่นนั้น เพราะค� ำเดิมไม่มีเสียงควบกล�้ ำ ๓. ค� ำที่มีอักษรควบบางค� ำเคยออกเสียงไม่ควบกล�้ ำ ๔. ค� ำที่เขียนต่างกันในปัจจุบัน คือเขียนโดยมีอักษรควบและไม่มีอักษรควบ แต่เดิมเป็นค� ำเดียวกัน ๕. ค� ำที่ปัจจุบันไม่ออกเสียงควบกล�้ ำ ในอดีตอาจจะเคยออกเสียงควบกล�้ ำ ค� ำส� ำคัญ : อักษรควบ, เสียงควบกล�้ ำ เรื่องยุ่ง ๆ เกี่ยวกับอักษรควบ * นววรรณ พันธุเมธา ราชบัณฑิต ส� ำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน