สำนักราชบัณฑิตยสภา

ศศิ ธร ผู้กฤตยาคามี และคณะ วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๗ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-มี.ค. ๒๕๕๕ 145 ต้านเชื้อมาลาเรียมาก่อน จึงท� ำให้เชื้อ P. vivax มีความเสี่ยงน้อยที่จะดื้อยาจากภาวะการคุ้นเคยยา (drug pressure) ยา chloroquine มีขายทั่วไปในประเทศที่เป็นแหล่งมาลาเรีย และมีราคาไม่แพง ข้อดีของยา chloroquine คือออกฤทธิ์ได้ดีและเร็ว ผลข้างเคียงน้อย ปลอดภัยส� ำหรับกลุ่มอายุทุกกลุ่มรวมทั้งหญิง ตั้งครรภ์และทารก ยา chloroquine (๒๕ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม) ให้ครั้งแรก ๑๐ มิลลิกรัมต่อ น�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม ตามด้วย ๕ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม ที่ ๖ ชั่วโมง, ๒๔ ชั่วโมง และ ๔๘ ชั่วโมง หรืออาจแบ่งให้ ๓ วัน วันแรกให้ ๑๐ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม ตามด้วย ๕ มิลลิกรัมต่อ น�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัมในชั่วโมงที่ ๖ และในวันที่สองและสาม ส� ำหรับการรักษาด้วยยา primaquine มัก นิยมให้พร้อมหรือหลังอาหาร และหลังจากกินยา chloroquine ครบแล้ว (ตารางที่ ๑) ถิ่นมาลาเรีย เชื้อมาลาเรียไวแวกซ์ ( P. vivax ) ที่มีภาวะดื้อยา chloroquine มีรายงานการดื้อยา chloroquine ของเชื้อไวแวกซ์จากอินโดนีเซีย ปาปัวนิวกินี เกาะโซโลมอน และวานูอาตู การรักษาโรคมาลาเรียที่ดื้อยา chloroquine จะคล้ายกับการรักษาโรคมาลาเรียฟัลซิพารัม และการติดเชื้อมาลาเรียผสม (ตารางที่ ๑) ยาผสม artemisinin (Artemisinin Based Combination Therapy หรือ ACT) ที่ประกอบด้วย artesunate หรืออนุพันธ์ เป็นตัวหลักเนื่องจากยา artesunate ออกฤทธิ์อย่างรวดเร็วทั้งต่อเชื้อฟัลซิพารัมและเชื้อไวแวกซ์ เมื่อเปรียบเทียบกับยาต้านมาลาเรียชนิด อื่น ๆ ๘,๙ การใช้ยาผสม ACT ใช้ได้ทุกสูตรยกเว้นที่มีส่วนผสมของยา fansidar เนื่องจากเชื้อไวแวกซ์ใน พื้นที่หลายแห่งรวมทั้งในประเทศไทยมีรายงานการดื้อยา pyrimethamine-sulfadoxine อย่างรวดเร็ว ส� ำหรับสูตรยาผสมที่พบว่าได้ผลดีต่อเชื้อไวแวกซ์คือ ยา mefloquine artesunate, dhydroartemisinin บวก piperaquine และ artesunate บวก amodiaquine ยาผสม ACT ใช้รักษาได้ทุกกลุ่มอายุ ยกเว้นหญิง ตั้งครรภ์ไตรมาสแรกต้องใช้ยาควินินบวก clindamycin เนื่องจากการศึกษาในสัตว์ทดลองพบว่า artesunate ส่งผลกระทบท� ำให้ทารกอวัยวะพิการ Artesunate ร่วม mefloquine ขนาดยาที่แนะน� ำคือ artesunate ๔ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม ต่อวันให้วันละครั้งเป็นเวลา ๓ วัน และ mefloquine ๒๕ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัมโดยแบ่งให้ ๒ วันเป็น ๑๕ และ ๑๐ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม หรือมากกว่า ๓ วันเป็น ๘.๓ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนัก ตัว ๑ กิโลกรัม วันละครั้งเป็นเวลา ๓ วัน การชะลอการให้ mefloquine เพื่อลดการอาเจียนแบบเฉียบพลัน และการเพิ่มประสิทธิภาพการดูดซึมของ artesunate Dihydroartemisinin บวก piperaquine ขนาดยาที่แนะน� ำคือ dihydroartemisinin/piperaquine ปริมาณ ๔/๑๘ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัมต่อวัน วันละครั้งให้เป็นเวลา ๓ วัน ปัจจุบันยาเม็ด ส� ำเร็จรูปผสมประกอบด้วย ๔๐ มิลลิกรัม dihydroartemisinin และ ๓๒๐ มิลลิกรัม piperaquine