สำนักราชบัณฑิตยสภา

ศศิ ธร ผู้กฤตยาคามี และคณะ วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๗ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-มี.ค. ๒๕๕๕ 141 โรคมาลาเรียชนิดไวแวกซ์ * ศศิธร ผู้กฤตยาคามี ภาคีสมาชิก ส� ำนักวิทยาศาสตร์ ราชบัณฑิตยสถาน เกศินี โชติวานิช ภาควิชาอายุรศาสตร์เขตร้อน คณะเวชศาสตร์เขตร้อน มหาวิทยาลัยมหิดล บทคัดย่อ โรคมาลาเรียจากเชื้อชนิด P. vivax ท� ำให้เกิดการเจ็บป่วยเฉียบพลัน อุบัติการณ์ประมาณ ร้อยละ ๔๐ ของโรคมาลาเรียทั่วโลก หรือท� ำให้ประชากรติดเชื้อ ๘๐-๑๓๐ ล้านคนต่อปี วัตถุประสงค์ ในการรักษาโรคมาลาเรียชนิด P. vivax และ P. ovale คือการก� ำจัดเชื้อระยะไร้เพศและเชื้อระยะซ่อน พักในตับ การรักษาตามคือ chloroquine ๒๕ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม แบ่งให้ ๓ วัน และ ตามด้วยยา primaquine ๐.๒๕-๐.๕ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม วันละครั้งเป็นเวลา ๑๔ วัน ส� ำหรับโรคมาลาเรียชนิด P. vivax ที่ดื้อยาจะให้การรักษาเช่นเดียวกับเชื้อ P. falciparum แบบ ไม่มีภาวะแทรกซ้อน คือใช้ยาร่วม artemisinin ยกเว้นสูตรยาที่ผสมกับ fansidar ในหญิงตั้งครรภ์ ไตรมาสแรก ห้ามใช้ artesunate จึงรักษาด้วยควินินบวก clindamycin ยา primaquine อาจก่อ ให้เม็ดเลือดแดงแตก จึงห้ามใช้ในหญิงตั้งครรภ์ ในเด็กต�่ ำกว่า ๔ ปี และผู้มีภาวะพร่องของเอนไซม์ Glucose 6 Phosphate Dehydrogenase (G6PD) แบบรุนแรง ส� ำหรับผู้ขาดเอนไซม์นี้ระดับอ่อน ถึงปานกลาง พิจารณาให้ primaquine ๐.๗๕ มิลลิกรัมต่อน�้ ำหนักตัว ๑ กิโลกรัม สัปดาห์ละครั้ง เป็นเวลา ๘ สัปดาห์ ปัจจุบันมีการเสนอใช้กลุ่มยาร่วม artemisinin เป็นยาสูตรเดียวส� ำหรับรักษา มาลาเรียทั้งชนิดไวแวกซ์และฟัลซิพารัม ในภูมิภาคที่เป็นแหล่งชุกของมาลาเรียทั้ง ๒ ชนิดแต่ยัง ต้องการข้อมูลสนับสนุนเพิ่มเติม ค� ำส� ำคัญ : โรคมาลาเรีย, P. vivax, P. falciparum, artemisinin * ปรับปรุงจากการบรรยายในเชิงวิทยาศาสตร์ บทน� ำ เชื้อมาลาเรียเป็นโพรโทซัว (Protozoa) หรือสัตว์เซลล์เดียว ติดต่อสู่คนโดยยุงก้นปล่องตัวเมีย (Anopheles) พบมากในแถบเขตร้อนโดยเฉพาะในทวีปแอฟริกา เชื้อมาลาเรียมีมากกว่า ๑๒๐ ชนิด ชนิด ที่ติดต่อจากคนสู่คนโดยมียุงเป็นพาหะ มีอยู่ ๔ ชนิด คือ เชื้อฟัลซิพารัม ( Plasmodium falciparum ) เชื้อ ไวแวกซ์ ( P. vivax ) เชื้อมาลาริอี ( P. malariae ) และเชื้อโอวาเล ( P. ovale ) ปัจจุบันพบว่าเชื้อมาลาเรีย ของลิง ( Plasmodium knowlesi ) ก่อโรคในคนได้มาก จนนับเป็นมาลาเรียล� ำดับ ๕ ในคน ในปีหนึ่ง ๆ