สำนักราชบัณฑิตยสภา

สิ ริ วั ฒน์ วงษ์ศิ ริ วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๗ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-มี.ค. ๒๕๕๕ 133 แมลงกลุ่มนี้นิยมบริโภคกันอย่างแพร่หลาย ได้แก่ มดแดง ไข่มดแดง แม่เป้ง โดยทั่วไปชาวบ้านจะรับประทานทั้งไข่และตัวอ่อนหรือระยะดักแด้ ของมดงานและนางพญามดหรือแม่เป้ง ชาวบ้านจึงเรียกรวมกันว่า ไข่มดแดง ซึ่งจะมีลักษณะยาวรี สีขาว ตัวเต็มวัยมดงานเป็นเพศเมียมีสีแดง ยาวประมาณ ๑ เซนติเมตร ไม่มีปีก มีก้านบนสันหลังและส่วนท้อง ปล้องที่ ๑ และ ๒ มีลักษณะเป็นปุ่มปม มีหนวดหักเป็นข้อศอก มดงานเหล่านี้มีหน้าที่สร้างรังและเลี้ยง ตัวอ่อน นางพญาเป็นตัวเต็มวัยเพศเมียที่มีขนาดตัวใหญ่กว่ามดงาน ส่วนใหญ่มีล� ำตัวสีเขียว มีปีกใส ท� ำ หน้าที่ผสมพันธุ์และวางไข่ มักท� ำรังบนต้นไม้ โดยน� ำใบไม้หลาย ๆ ใบมาห่อรวมกันเพื่อสร้างรังและอาศัย อยู่ภายใน นิยมน� ำมาท� ำอาหารประเภทย� ำหรือต้มย� ำ เพราะมดแดงมีรสเปรี้ยวจากกรดฟอร์มิกที่ผลิตขึ้น ไข่มดแดงสามารถน� ำมาทอดกับไข่เจียว ส่วนนางพญาหรือแม่เป้งนิยมน� ำมาย� ำ คั่ว หรือท� ำเมี่ยง แมลงมันหรือแมงมัน เป็นมดชนิดหนึ่งพบมากทางภาคเหนือ โดยมดงานจะมีตัวขนาดเล็ก ล� ำตัวสี ส้มออกน�้ ำตาล กัดเจ็บและคันมาก นางพญามีสีแดงคล�้ ำ ตัวใหญ่ มีปีกใส รสชาติมัน นิยมน� ำมาบริโภคเป็น อาหาร เรียกกันทั่วไปว่า “แมงมัน” เพศผู้ มีสีเหลือง ปีกใส ตัวเล็กกว่าเพศเมีย ไม่นิยมรับประทานเพราะ มีรสขม เรียกกันทั่วไปว่า “แมงมันปู๊” หรือ “แมงมันคา” ไข่และตัวอ่อนของแมลงมันมีลักษณะคล้ายไข่ มดแดง มีสีนวล เรียก ไข่แมงมัน (ตัวอ่อน) อยู่ในดินลึกประมาณ ๕๐ เซนติเมตร ไข่แมลงมันที่ขุดได้ เมื่อ น� ำมาท� ำความสะอาดโดยการล้างและกรอง สามารถน� ำไปแปรรูปเป็นอาหารต่าง ๆ เช่น แมงมันจ่อม คั่ว ผสมกับไข่เจียว ต้ม ต� ำกับน�้ ำพริก แมลงมันเป็นมดที่มีราคาแพงที่สุด เพราะปีหนึ่งจะจับได้เพียงฤดูเดียว คือปลายฤดูร้อนก่อนฝนตก ตัวเต็มวัยจะออกมาเล่นไฟ แมลงมันยังไม่สามารถเพาะเลี้ยงได้ ต้องจับมาจาก ธรรมชาติเท่านั้น ผึ้งมีหลายชนิด เช่น ผึ้งหลวง ผึ้งมิ้ม ผึ้งโพรง จัดได้ว่าเป็นแมลงที่เก็บน�้ ำหวานจากดอกไม้ มี หัว อก และท้องแยกกันชัดเจน ขาคู่หลังมีอวัยวะส� ำหรับเก็บละอองเกสร มีปีกใส ๒ คู่ มีเหล็กในที่มีพิษ ส� ำหรับป้องกันตัว แต่ละตัวสามารถต่อยได้ครั้งเดียวและตายหลังจากต่อยศัตรูแล้ว อาศัยอยู่รวมกันเป็นรัง พบอาศัยตามต้นไม้ โพรงไม้ หรือหน้าผาสูง ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับชนิดของผึ้ง นิยมน� ำน�้ ำผึ้งมาบริโภค และน� ำตัว หนอนมาเจียวกับไข่ ห่อหมก ย� ำ ลาบหรือสามารถบริโภคสดได้ทันที ต่อมีลักษณะแตกต่างกันตามแต่ละชนิด และลักษณะการสร้างรังต่างกัน เช่น ต่อซับใบ ต่อรัง ต่อ หัวเสือ ต่อหลุมหรือต่อโพรง โดยทั่วไปต่อมีลักษณะคล้ายผึ้งแต่มีนิสัยดุร้ายกว่า มีปีกใส ๒ คู่ มีเหล็กในที่ต่าง จากผึ้ง สามารถต่อยศัตรูได้หลายครั้ง อาศัยอยู่รวมกันเป็นรัง สร้างรังจากใบไม้ โดยน� ำใบไม้มาเคี้ยวผสมกับ น�้ ำลายแล้วท� ำเป็นแผ่นบาง ๆ คล้ายกระดาษ พบอาศัยตามต้นไม้ โพรงดิน มักล่าตัวหนอนของแมลงชนิด อื่นมาเป็นอาหารของตัวอ่อน นิยมน� ำมาบริโภคโดยเจียวกับไข่ คั่ว แกง ผัด หรือน� ำมาบริโภคสดได้ทันที