สำนักราชบัณฑิตยสภา

พุทธศิ ลป์ในวรรณคดี ไทย 38 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 37 No. 2 April-June 2012 ในตอนมารวิชัยปริวรรต ปริเฉทที่ ๙ เป็นตอนที่พระยาวัสวดีมารระดมพลเสนามารให้ไปโจมตี พระพุทธเจ้า ขับไล่พระองค์ลงจากรัตนบัลลังก์ให้ได้ ทั้งนี้ เพื่อขัดขวางมิให้พระองค์ตรัสรู้ เหล่าพลมารโยธา ได้ส� ำแดงฤทธิ์นิรมิตเพศต่าง ๆ บางตนกายท่อนบนเป็นนาค ท่อนล่างเป็นมนุษย์ บางตนท่อนล่างเป็นครุฑ ท่อนบนเป็นนาค บางตนเป็นเสือ บางตนเป็นโค บางตนเป็นช้าง บางตนเป็นแร้ง รวมความแล้วเหล่ามาร เนรมิตกายเป็นสรรพสัตว์ทั้งจตุบาท ทวิบาท นานาพันธุ์ ร่างกายมีสีต่าง ๆ หน้าแดงกายเขียว กายเหลือง หน้าขาว กายด� ำหน้าลายพร้อย เป็นต้น นอกจากนี้หมู่มารโยธีเหล่านี้ยังแสดงฤทธิ์เป็นที่น่าสะพึงกลัว ดัง บรรยายไว้ว่า “บางจ� ำพวกพลมารก็ส� ำแดงฤทธิ์ เป็นอสรพิษให้เลื้อยเข้าไปในช่องโสตเบื้องซ้าย บ้างก็ย้าย ให้ประเวศโดยประเทศวามโสตทวาร แล้วออกทางด้านกรรณภาคทักษิณ แผ่พังพาน แลบลิ้นแลฟันเลิก หลากหลาย บางมารให้ทีฆชาติเข้าทางจักษุเบื้องซ้าย ออกทางจักษุเบื้องขวา บ้างก็ให้เข้าทางทักษิณนัยนา ออกทางวามเนตร แสดงเดชพ่นพิษเลิกพังพาน บ้างก็ให้เข้าทางทักษิณนาสิกทวารออกทางช่องนาสิก เบื้องซ้าย บ้างก็ให้ประเวศฝ่ายทวารวามนาสาออกทักษิณนาสิกทวาร บางหมู่มารให้เข้าทางโอษฐ์ออก รอยพระพุทธบาท